Hastaların hakları, etik alanında farklı teorik yaklaşımlar doğrultusunda uygulanabilir. Bu yaklaşımların genel niteliği kişiye saygı, iyi yapma ödevi ile zarar vermeme ve adalet ilkelerinde yer alır. Haklar, kendi yararlarını görebilmesi ve sağlık çalışanlarının eşit davranmaları konusunda hastalara güç verir. Diğer yandan haklar, hasta ile sağlık çalışanları arasında ve toplumsal sağlık hizmeti düzeyinde uygulanabilir. Etik yaklaşım ve ilkelerin uygulama düzeyinde değişik etkileri ve öncelikleri olabilir. Örneğin, kişisel tedavi sırasında hastanın onamı gerekir. Ama halk sağlığı uygulamaları, sosyal ya da politik onay yönden bu konudaki sorumluluğu üzerine alabilir. Vatandaş olarak hastaların hem bireysel olarak uygun tedaviyi alamya hakları olduğu gibi hem de yeterli düzeyde sağlık hizmetinden yararlanmaya hakkı bulunmaktadır. Hiç kimse seçilmiş bir sağlık kurumunun ya da hizmetin hastası olma gibi bir durumda değildir. Hasta haklarının kaynağı Sağlık çalışanlarının, hasta haklarını tanımaları ve bu hakların sınırları içerisinde mesleki becerilerini uygulamalarını gerektiren hareket nispeten yenidir. Tarihsel olarak, avukatlar, din adamları ve askeri kişilerle birlikte hekimler avrupa ve diğer birçok ülkede üstün bir otorite pozisyonda görülmüşlerdir. Bu kişilerden, halk yargı ve kararlarında güven ve doğruluğu beklemişlerdir. Bugün, hekimler hala Hipokrat tarafından geliştirilen Hipokrat Andı’nın çeşitli varyasyonları doğrusunda etik temellerini benimsemektedirler. İlk ve sonraki biçimlerinde bu And hastanın tıbbi durumu ve tedavisinin mahiyeti ve amacı hakkında açıklamalarda bulunmasını yasaklıyordu. Hekimlerin toplum içindeki elit statüleri 18. ve 19. Yüzyıllarda, bilim büyük prestij kazanırken, tıbbın bir sanat olma yolundan “bilim” kimliğine bürünmesi ile daha da arttı. Tıp hasta başucundan çok hastane ve üniversitelerde uygulanır hale geldi. Hastanın evinden tıbbi bakım, eğitim ve araştırma merkezlerine doğru olan harekete hekimlerin sosyal , entelektüel, bilimsel statüleri ve halktan kopouklukları da eklendi. Aynı zamanda hastaların emir ve tavsiyelere sorgusuz olarak uyma eğilimleri de arttı. Hekim ve hastalar “doktor emirlerine” uyulması ve hekimin baba rolü oynaması gerektiğini kabul ettiler. Yakın zamanlarda insanın eşitli ve sosyal haklar kavramı söz konusu otoriter anlayışa sorgusuzca uyma olgusu zayıflattı. Meslek sahipleri ve bilim insanlarının statüleri artık neler yaptıklarını açıklamak ve gerekçesini söylemek durumuyla karşı karşıya geldi. Hekimler artık ne sosyal bakımdan ne de zeka bakımından üstün tutulmamaktadırlar. Onlar artık yaşadıkları toplumların liderleri değildirler ve eşit birer katılımcıdırlar. Tıp uygulamaları sırasında tıbbi paternalizm itibar kaybetmektedir. Hastalar hekim ve diğer sağlık çalışanları tarafından direk kendilerini etkileyen tıbbi kararlarda anahtar rol oynamak ve bir erişkin olarak görülme yönündeki haklarını talep etmektedirler. Hasta Haklarının İşlevleri [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]Haklara çeşitli yönlerden yaklaşılabilir ve haklar felsefi, dini, yasal ve diğer niteliklere sahiptir. Sağlık çalışanları ve hastalar hasta haklarını öncelikle yasalar ve mesleki disiplin yönünden ele alırlar. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]Hasta hakları, etik temelde yer alan insandaki doğuştan gelen insani hakların bir yansıması olarak kabulş edilir. Bu bağlamda hasta hakları 1947 Nuremberg mahkemelerinde Alman Nazi hekimlerinin yargılanması ve insan haklarının hekimler tarafından çiğnenmesi bir tepki olarak öne çıkmıştır [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]Yasal açıdan analiz edildiğinde haklar ödevlere dayanır. Hasta, sağlık hizmeti sunanın hakkına saygı göstermesi şeklindeki ödevini; yetkili bir mahkeme ya da bir meslek otoritesi aracılığıyla elde edebilir. Örneğin, sağlık çalışanlarının hasta sırrının saklanması şeklindeki ödevinin bir hak olarak hasta tarafından kullanılabilmesi mahkeme ya da mesleki birliğin otoritesi aracılığıyla olur. Buna göre, hasta haklarının tanımlanması sağlık çalışanlarının mahkeme ve mesleki otoriteler tarafından mecbur edilen ödevlerinin tanımlanmasına bağlıdır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]Birçok hasta hakları yasal düzenlemelerle teminat altına alınmıştır. Yasalarla düzenlenen hakların hepsi etik/ahlaki kurallara dayanmamaktadır. Etik yönden doğru davranış çoğu kez yasanın izin verdiği ama zorlamadığı bir tavrı gerektirir. Yasal kurallar genellikle etik kurallara ters gelmeyecek şekilde uygulanır ve etik olmadığı düşünülen şekilde hareket eden bireyleri zorlamaz. Buna karşılık önemli bir etik kural, yasanın kendisi ciddi biçimde etik yönden doğru bulunmasa bile yasaya saygıdır. Yasalar sıklıkla bireylerin bilinçli itirazlarına ve mantıklı fikir ayrılıklarına karşılık olarak uzlaşma yoluna gitmeyi kabul eder. Hastalar için güçlük diğer bireyler üzerinde isteneden yük oluşturan etkiler yarattığında bile yasal haklarını talep etmenin etik olarak doğru olup olmayacağıdır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]Hasta hakları, sağlık çalışanlarının sahip olduğu tıbbi gücün farkında olsalar bile hastalara onlarla eşit konumdalarmış gibi oldukları konusunda fırsat verir. Hastalar, sağlık çalışanlarına hasta ya da yaralı olduklarında hastalıklarının teşhis ve tedavi edilmesi için başvururlar. Bu noktada gelecekteki sağlıkları ile ilgili olarak duydukları bağımlılık nedeni ile sağlık görevlileri karşısında dezavantajlı durumdadırlar. Geleneksel paternalizm alışkanlığı nedeniyle sağlık çalışanları hastadaki bu bağımlılığınve kendi güçlerini istismar etmekten kaçınmak durumundadırlar. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]1960’larda hasta hakları hareketi yavaştı ama hızla büyüdü. 1981’de Dmya Tabipler Birliği Hasta hakları bildirgesini yayınladı. Bu bildirge 1993’te Bali’deki toplantıda kabul edilen ve bu bildirgenin daha ayrıntılandırılmış şekli olan düzenleme ise hekimlere “hasta haklarına saygı gösterilmesi” yönünde talimat veriyordu. Dünya Tabipler Birliği; hastaların, ayrıntıları ile açıklanması gereken haklarının bulunduğunu resmi olarak ilk kez bildirmiş oldu. Fakat daha sonra bu düzenlemelerin nasıl ve ne kadar etkin gerçekleştirileceği, hekimlerin bunlardan ne anladığına bırakıldı. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]Hasta Hakları [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]1- Hastanın saygın, nazik, kaliteli, onurlu ve yeterli bir tıbbi bakım görmeye hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]2- Hastanın ayrım görmeden tıbbi bakım almaya hakkı vardır [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]3- Hastanın herhangi bir dış müdahaleden etkilenmeden çalışabilen bir hekim tarafından bakılmaya hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]4- Hastanın genel kabul gören bilimsel tıbbi teknik ve bilgilerle tedavi görmeye hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]5- Hastanın, sağlık durumuyla ilgili en son teknik ve bilimsel tıbbi bilgileri almaya hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]6- Hastalar arasında bir seçimin gerekli olduğu hallerde tüm hastaların haklarına riayet edilmeli ve seçim tıbbi kriterlerle ayrım yapılmaksızın gerçekleştirilmelidir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]7- Hastanın, tıbbi tedavi ve kontrolünün devamlı olmasını beklemeye hakkı vardır. Hekim, hastayla ilgilenen sağlık kurumları arasında koordinasyonu sağlamakla yükümlüdür. Daha ileri tedavi gereksinimi olan hastalarda, hekim yeterli tedavi seçeneği sunmadan tedaviyi sonlandırmaz. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]8- Hasta hekimini seçme hakkına sahiptir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]9- Hasta müdahalenin her aşamasında başka bir hekimin görüşünü alma hakkına sahiptir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]10- Hastanın, kendisiyle ilgilenen sağlık personelinin kimlik ve ünvanlarını bilmeye hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]11- Hastanın kendi kaderini belirleme, özgürce karar verebilme ve verdiği kararın sonucu hakkında bilgilenmeye hakkı vardır. . [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]12- Mental yeterliliği yerinde olan hasta tıbbi müdahaleyi kabul ya da reddetme hakkına sahiptir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]13- Tıbbi müdahaleyi kabul ya da reddedebilmesi için hastanın bilgilendirilmesi gerekir. Bilgilendirme sırasında müdahalenin amaç ve niteliği, yarar ve riskleri, sonuçları, ret durumunda ortaya çıkabilecek sonuçlar hakkında hastaya açıklamada bulunulmalıdır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]14- Hastanın hekim tarafından kendisine sunulan tıbbi işlemin alternetifinin olup olmadığını bilmeye hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]15- Hastanın tıbbi müdahaleyi reddetmesi halinde uygun tedavi ya da başka bir sağlık kurumuna sevkini isteme hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]16- Hastanenin, hastanın seçimini etkileyebilecek politikasını bilmeye hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]17- Hasta araştırma ve eğitim çalışmalarına katılmama hakkına sahiptir. Bunlara katılmayan hastaların, tedavilerinin aynı şekilde sürdürülmesini beklemeye hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]18- Hastanın kabul ettiği tıbbi müdahalenin kısa ve uzun vadeli maddi yükünün ne olacağını, ödeme yöntemelerini bilmeye hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]19- Hasta tıbbi kayıtlarını inceleme ve elde edebilme hakkına sahiptir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]20- Hastayı bilgilendirmenin onun sağlığı üzeride olumsuz etkisinin olacağı düşünülüyorsa hasta bilgilendirilmeyebilir. Ancak bu durumlar istisnai durumlar olarak kabul edilmelidir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]21- Hastanın bilgilendirilmesi onun anlayabileceği bir dille ve bulunduğu sosyal ve kültürel özellikler gözönüne alınarak yapılmalıdır. Gerektiğinde tercüman kullanılabilir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]22- Hastalar bir başkasının yaşamı için gerekli olmadığı sürece bilgilenmeme hakkını kullanabilirler. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]23- Hastanın, şikayet için başvurabileceği, haklarını arayabileceği etik kurul, hasta temsilcisi ya da diğer mekanizmalar hakkında bilgi almaya hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]24- Hastanın, tıbbi bilgilerinin gizliliğinin korunmasını beklemeye hakkı vardır. Bu bilgiler, hastanın ölümünden sonra bile korunmalıdır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]25- Hastaya ait bilgiler hastanın izni ya da mahkemenin kararı ile verilebilir. Hasta izni olmadan sadece, onunla ilgilenen sağlık personeli hasta ile ilgili bilgileri öğrenebilir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]26- Hasta yakınlarının bu bilgileri öğrenme hakkı tıbbi risklerin öğrenilmesi gereken özel durumlarda söz konusu olabilir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]27- hastaya ait bilgilerin gizliliği, insana ait ürünlerin gizliliğini de kapsar. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]28- Hastalar, kendilerinin yerine kimin bilgilendirileceği ve karar vereceğini belileme hakkına sahiptir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]29- Hastanın isteğine karşı olarak yapılan tıbbi müdahaleler yasaların izin verdiği ölçüde ve etik kurallar göz önüne alınarak ancak çok özel durumlarda söz konusu olabilir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]30- Hastadan tıbbi müdahale için izin alınması aydınlatılmış onam işlemi ile yapılabilir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]31- Bilinci kapalı olan hasta, çocuk ya da mental yeterliliği olmayan hastanın aydınlatılmış onamı yasal temsilciden alınmalıdır. Bununla beraber, durumları izin verdiği sürece aydınlatılmış onam işlemine katılmaları sağlanmalıdır. Yasal yeterliliği olmayan hasta rasyonel kararlar verebiliyorsa, yasal temsilcisinin verdiği kararları reddetmeye hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]32- Hastanın yasal temsilcisi yoksa, acil durumlarda önceden hastanın aksi yönde düşüncesini belirten bir belge yoksa hastanın onayı varsayılarak tıbbi müdahale yapılabilir. Acil durumlarda hekim hastanın yararına olacak şekilde davranır. İntihar girişimin bulunduğu durumlarda ise bilinci kapalı hastaya hekim kurtarıcı tıbbi müdahalede bulunur. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]33- Yasal temsilcinin ya da hastanın tespit ettiği kişinin kararı tedaviyi reddetme şeklinde ise ve hastanın yararı için tıbbi müdahale kaçınılmaz ise müdahale için yasal izin alınabilir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]34- Hastanın, tedavi ve bakımını etkileyebilecek hastane, eğitim kurumları, sağlık çalışanları ve finansman kaynakları arasındaki ilişkileri bilme hakkına sahiptir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]35- Hastanın mahremiyetine saygı gösterilmesini beklemeye hakkı vardır. Vaka tartışmaları, konsültasyon, muayene ve tedaviler hastanın mahremiyetini koruyacak tarzda yapılmalıdır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]36- Hastanın bilincini yitirdiği zamanda tıbben ne yapılması gerektiğini belirten tıbbi vasiyet bırakmaya hakkı vardır. Hasta kayıtlarına bu yazılmalıdır. Eğer, hastanenin bu hakkı sınırlandırıcı bir politikası varsa bu hastaya bildirilmelidir. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]37- Hastanın, sorduğu sorulara makul cevaplar almaya hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]38- Haklarını savunacak bir avukattan yararlanmaya hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]39- Taburcu olmadan en az bir gün önce taburcu olacağını öğrenmeye hakkı vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]40- Hastaların, kurumda kalacağı sürece uyacağı kurallar ve rutin işlemler hakkında bilgilenmeye hakları vardır. [FONT=Book Antiqua][COLOR=darkgreen]41- Hastaların onurlu bir şekilde ölmeye hakları vardır. [/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT][/COLOR][/FONT]
