Acelenin meyvesi yanlIslIktIr. Aç kalmak, alçalmaktan hayIrlIdIr. AçIk kalpli, mert düsman, içinden pazarlIklI dosttan iyidir. Adalet için en büyük talihsizlik, devleti idare edenin zalimligidir. Adalet, halkIn dirligi ve düzeni, idarecilerin ise süsü ve güzelligidir. Adalet ve esitligi gözetme, siyasetlerin en iyisidir. Adil ol, kudretin sürekli olsun. Adilane davranIs siyasetlerin (yönetimlerin) en iyisidir. Affetmekten utanmayIn. CezalandIrmada acele etmeyin. Emriniz altInda bulunanlarIn hatalarI karsIsInda hemen öfkelenip kendinizi kaybetmeyin. Ahmak, her lafIn basInda yemin eder. AkIl, gurbette yakIn bulmaktIr; ahmaklIk vatanda gurbete düsmektir. AkIl gibi mal, iyi huy gibi dost, edep gibi miras, ilim gibi seref olmaz. AkIl gibi zenginlik, cehalet gibi yoksulluk yoktur. Edebe uymak bir kazanç, danIsmak bir güçtür. AkIllI bir insan fakir olabilir, fakat o hiç kimsenin sadakasIna muhtaç degildir. AkIllI kisi, tecrübelerden ibret alan kimsedir. AkIllI olan kemal, cahil olan mal ister. AkIllI, düsmanInsa bile danIs, bilgisiz dostun fikrini geç. AkIllI, insanlarIn en mutlusudur. AkIllInIn dili kalbindedir, ahmagIn dili ise agzIndadIr. AkIllInIn tahmini, cahilin kesin bilmesinden daha dogrudur. AkIllI insanlar az konusur. Çok söyleyenler, yalnIz ahmaktIrlar. Akil kisi, kemal talep eder. Akraba düsmanlIgI, akrep sokmasIndan beterdir. Alçak gönüllülük, ilmin meyvesidir. Alçak gönüllülük, en büyük sereftir. Aleyhine kesin delil olmayan kisiyi mazur tutun; o kisi benim. AlIskanlIk, insana musallat olur ve onu kontrolu altIna alIr. AlIskanlIk insanIn ikinci tabiatI gibidir. AptallIgIn en büyügü medh ve zemde ifrada kaçmaktIr. ArkadasIn hayIrlIsI, sana dogru yolda iyi delil olandIr. AsIl yetimler, anadan ve babadan yoksun olanlar degil, akIldan yoksun olanlardIr. AsagIlIk insanlarla yakInlasmaktan kaçIn, onlar ki yapmacIk sevgilerini gösterip içlerinde kötülügü saklarlar. OnlarI hosnut tuttugun sürece sana sevgi duyarlar, verili olmaktan geri kalIrsan sana zehirlerini akItIrlar. AyIbIn en büyügü, ona benzer bir ayIp sende de varken, baskasInI ayIplamandIr. AynI anadan babadan doganlar, senin miras kardeslerin, uzak yerlerden gelen, huyu suyu sana benzeyenler ise senin öz kardeslerin sayIlIrlar. Az yemek yemek saglIktIr. Az ibadet edip çok çalIsmak, çok ibadet edip az çalIsmaktan üstündür. Azarlamada asIrIlIk inat atesini alevlendirir. Azim ve sebat, insanlarIn en büyük yardImcIsIdIr. AzgInlIgIn sonu ya rezil veyahut yok olmaktIr. Azla yetinen kimse zengindir. Babana saygIlI ol ki, oglun da sana saygIlI olsun. Babana riayet edersen, sen de oglundan hürmet ve riayet bekleyebilirsin. BagIslamak, büyüklügün sanIndandIr. Basa kakmak suretiyle iyiligini bosa giderme. BaskalarInI Islah etmek istiyorsan önce kendini Islah etmelisin. Kendin fasid oldugun halde baskalarInI Islah etmeye kalkIsman en büyük ayIplardandIr. BaskalarInIn felaketinden hisse kapanlar, geçmis musibetlerden ders alanlar, cidden bahtiyar insanlardIr. BaskalarInIn iyi hareketlerini takdire çalIsInIz. Derhal dostlarInIzIn çogaldIgInI göreceksiniz. BaskasInda gördügün fena bir huyu hemen nefsinde ara ve ondan kaçIn. Beceremeyecegin bir is için söz verme. Benim üç türlü dostum vardIr: benim dostlarIm, dostlarImIn dostlarI ve düsmanlarImIn düsmanI. BIrak bu içindeki ikiligi atIl atese, sönmeye yüz tutsa da onu alevlendir. Bildigi halde susmak, bilmedigi halde konusmak kadar çirkindir. Bilge insan çalIsmasIna, bilgisiz de bos hayallerine güvenir. Bilgi gibi hazine olamaz. Bilgi, tükenmeyen bir hazinedir; akIl eskimeyen, yIpranmayan bir elbisedir. Bilgin bir söz ehli olamIyorsan, hiç olmazsa dikkatli bir dinleyici ol. Bilgin kisinin rütbesi, rütbelerin en üstünüdür. Bilgin ölü olsa bile diridir. Cahil ise diri olsa bile ölüdür. Bilgin ölse de yasar; cahil ise yasarken de ölüdür. Bilginlerin toplantIsI mutluluk getirir. Bilgisiz kisiyi bir iste, bir düsüncede ya pek ileri gitmis görürsün, ya da pek geri kalmIs. Bilgiyi ehli olmayana veren, o bilgiye zulmetmistir. Bilgiyle dirilen ölmez. Bilgiyle dirilenler ölmez. Bilmediginiz sözü söylemeyin, çünkü gerçegin çogu, inkar ettiginiz seylerdir. Bilmedigin sey hakkInda konusmayI ve üzerine düsmedigi halde söz söylemeyi terk et. Bin defa mazlum olsan da bir defa zalim olma. Bin kere mazlum olmak, bir kere zalim olmaktan iyidir. Bin kapIdan, yüz bin kaleden içeri girebilirsin de küçücük bir gönülden içeri giremezsin. BabanIn, çocugu için bIraktIgI en iyi miras onu güzel edeple yetistirmesidir. Bir devletin basI, sahip oldugu iktidardan; bilgin, ilimden; iyiliksever, yaptIgI iyiliklerden; ihtiyar da yasIndan ötürü saygI görür. Bir devletin çökmesi su dört sebebe bakar: Esas prensiplerinden ayrIlma, ikinci planda olan seylere önem verme, asagIlIk kimselerin ön safa geçmesi ve erdemli kisilerin arka plana atIlmasI. Bir gerçegi savunurken, ona önce kendimiz inanmalIyIz; sonra da baskalarInI inandIrmaya çalIsmalIyIz. Bir insana baskalarI yanInda verilen ögüt, ögüt degil, hakarettir. Bir insanda güzel bir huy varsa o huya benzer baska huylarInI da bekleyin. Bir isi yapmadan önce tedbir almak, insanI pismanlIktan kurtarIr. Bir sanat eserini yIkmak, cinayetlerin en büyügüdür. Bir hata islediginiz vakit, onu itiraftan çekinmeyiniz. Eger böyle yaparsanIz, o hatayI görmüs olanlarIn, aleyhinize verecekleri hükmün önüne geçersiniz. Birisini övmede asIrI gitmeyin ve abartmayIn. Bir kisiyi layIgIndan fazla övmek riyadIr, dalkavukluktur; layIgIndan az övmek ise ya dilsizlikten ileri gelir, ya hasedden. Birinin aleyhinde söylenen sözü dinleyen, o sözü söyleyen gibidir. Birisinin suçunu bagIsladIktan sonra pisman olma; cezalandIrdIgIn zaman da sevinme. BorçlarIn çoklugu, dogru adamI yalancI, serefli adamI da yemininden dönek yapar. Bos vakitlerini okumakla degerlendiren kimse, fikir rahatlIgInI kaybetmez. Bütün insanlar Allah'In kuludur. Lakin hiçbir kimse, diger bir kimsenin kulu degildir. Büyük günahlarIn kefareti, zulme düsenlere yardIm etmek, acze düsenleri ferahlandIrmaktIr. Büyüklere karsI saygIlI olun ki çocuklar da size karsI saygIlI olsunlar.
Cahil dosttan ziyade akIllI düsmana güven. Cahil ile sakIn latife etme. Dili zehirli oldugundan gönlünü yaralar. Cahil, ne kendi eksigini görür, ne de ögütlere kulak asar. Cahilden uzak kalmak, akIllIya yaklasmakla esittir. Cahiller çogalInca bilginler garip olurlar. Can gözü kör olunca, gözle görmenin bir yararI yoktur. Cehaleti ilimle geri çevirin. Cehalet ve gaflet alimin kalbinde olmaz. Fakat alimler, zengin cahillerin karsIsInda, ancak ilim sayesinde yükselirler. Cimri zengin, cömert yoksuldan daha yoksuldur. Cimri her zaman asagIlIktIr, kIskanç olan her zaman iskencededir. Cimrinin dostu bulunmaz. Cömertlik alIskanlIklarIn en üstünüdür. Cömertlik, istemeden önce vermektir, istendikten sonra vermek utançtandIr ve kötüdür. ÇalIsan kötülük düsünemez, çalIsmayan da kötülükten kurtulamaz. ÇalIsmak kadar dinlenmeyi de görev bil, ihmal etme. SaglIgInIza eza etmeyin, saglIgIn bozulmasI kolay; elde etmek ise zordur. Çocuk açIsIndan hiçbir süt anne sütünden iyi degildir. Çocuklara sevgi ve büyüklere saygI gösteriniz. Çocuklara söz verdiginizde kesinlikle sözünüzde durunuz. Çocugun kalbi hiç ekilmemis bir tarla gibidir. Ona ne verilirse kabul eder. Çocugunuzun yedi yIl oyun oynamasIna müsade ediniz ve yedi yIl ona yasam edebini ögretiniz. Çogu insan medhedilip övüldügü için gurura kapIlIr. Çogu sözler hamleden daha serttir. Çok akIllI insanlar baskalarInIn hatalarIndan ögrenirler ve hata yapmazlar; akIllI insanlar hata yapar ve ders çIkararak bir daha yapmazlar; ahmak insanlar da sürekli hata yapar, gene de ders çIkarmazlar. Çok kimseler varisleri kavga etsinler diye mal toplamaya çalIsIrlar. Çok sakacI insanI ciddiye almazlar. Çok yasayanIn ömrü, dostlarIna aglamakla geçecektir. Dert ve gam, ihtiyarlIgIn yarIsIdIr. Dil, aklIn tercümanIdIr. Dil, insanIn terazisidir. Dil yIrtIcIdIr; yularI bIrakIldI mI salar, parçalar. Dili tatlI olanIn arkadasI çok olur. Dilini sövüp saymaya alIstIrma. TatlI dilli ol. Kötü söz alIskanlIgI insanI soysuz yapar. Dilini küfre alIstIrma. TatlI dilli ol. Yoksa önüne gelene havlayan köpeklere dönersin. HalkI zorla kendinden nefret ettirirsin. Dilsiz ol, yalancI olma. Dilinizi daima iyi kullanInIz. O sizi saadete götürdügü gibi, felakete de götürebilir. DindarlIgIn en üstünü, dindarlIgI gizlemektir. Dinle, ögrenirsin. Sus, esen kalIrsIn. Dogru, dürüst ve nazik kisileri seçin ve çIkar ummadan ve korkmadan acI gerçekleri söyleyebilenleri tercih edin. Dogru her zaman yüce, yalancI her zaman asagI ve cücedir. Dogru söz söyleyenin delili kuvvetli olur. Dogruluk en iyi yol, bilgi en iyi kIlavuzdur. Dogruluk, hakkIn dilidir. Dost, sen yokken dostluk sartInI yerine getiren kimsedir. Dost, kardesini üç halde korumadIkça tam dost olamaz: düskünlügünde, kendisi bulunmadIgI vakit, ölümünden sonra. Dostun olmayIsI, bir çesit gariplik ve yalnIzlIktIr. DostlarI yitirmek gurbete düsmektir. DostlarIma dost olanlarI çok severim ve onlarIn kIymetlerini de dostluklarIn dereceleriyle ölçerim. DostlarIn çogalsIn diye çIrpInma. OnlarI bir gün ihmal etmeye kalkarsan çabucak düsmanIn olurlar. Dostlar ates gibidir. Pek çogalIrlarsa yakarlar. DostlarInIn kötüsü seni iyi gününde arayIp sIkIntIlI zamanInda yüz üstü bIrakandIr. Dostluk en yakIn akrabalIktIr. Dostluk elde edilmis akrabalIktIr. Dostlukta asIrI gitme, kimbilir belki o dostun bir gün düsmanIn olur, düsmanlIkta da asIrI gitme, kimbilir belki o düsmanIn bir gün dostun olur. Dostunu ihtiyatla sev, olabilir ki bir gün sana düsman olur; düsmanInla da ihtiyata riayet ederek düsmanlIkta bulun, olabilir ki bir gün sana dost kesilir. Dostunun düsmanInI kendine dost seçme. Dünya geçici gölgedir. DünyanIn en degerli hazinesi ögüttür, ama ondan ucuzu da yoktur. DünyayI yutsa yoksul kalacak biri vardIr: Aç gözlü. Düsene sevinme, zamanIn sana ne sakladIgInI bilemezsin. DüsmanI kovalamayInIz, onlardan yaralananlarIn yarasInI sarInIz, esirlerini tedavi ediniz. DüsmanlIk, kalbi mesgul eder. Düsünce akIllarIn cilasIdIr. Düsünce ve prensiplerini kendi hayatlarInda da uygulayan kimselerin bilgi IsIklarIyla aydInlanInIz. Düsünün, sonra konusun, yanIlmalardan kurtulacaksInIz. Edep, aklIn suretidir. Edep, en iyi mirastIr. Edep, had tanImaktIr. Edep insanIn kemalidir. Edep insan için güzel elbise menzilesindedir. Edepsiz olan kimsenin ayIplarI çok olur. Eger ararsak kendimize kolayca düsman bulabiliriz, ama ne kadar ararsak dost bulmak kolay degil. Eger baskalarInI Islah etmek istiyorsan önce kendini Islah et. Kendin fasid oldugun halde baskalarInI Islah etmekle çalIsmak çok büyük bir kusurdur. Eger bilgiyi hak edene vermezseniz o kisiye zulmetmis olursunuz; hak etmeyene verirseniz bilgiye zulmetmis olursunuz. Eger bir seyahata çIkarsanIz, gittiginiz yerlerin adetlerine uymaya çalIsInIz. Eger sIrlarInIzI birbirinize açarsanIz, artIk onu gizleyemezsiniz. Eger hayIrlI bir is görmek istersen, bugünün isini yarIna koyma. Çünkü yarIna kadar ne olacagI belli degildir. Fena bir ise baslayacagIn zaman da acele etme. Belki hayIrlI bir düsünce, sana o fenalIktan gelecek olan tehlikeye mani olur. Eger talihin açIk ise kusurlarIn kapalI kalIr. Eglence ve zevke kapIlan akIldan kaybeder. Elbiseleriniz eski de olsa, kalpleriniz yeni ve temiz olsun. El islerine yardIm edin; çünkü bu yoksullugu azaltIr, hayat standardInI artIrIr. Emanetin en feyizlisi ahde vefadIr. En ahmak insan, kendini herkesten akIllI sanandIr. En akIllI insan, ögütleri dinlemekten vazgeçmeyen insandIr. En büyük yardIm, en çabuk yapIlan yardImdIr. En büyük zenginlik akIl, en siddetli yoksulluk ahmaklIktIr. En büyük zenginlik akIl, en siddetli yoksulluk ahmaklIktIr. En faydalI bilgi, uygulanabilendir. En güzel ahlak tevazu, yumusaklIk ve tatlI dilde bulunur. En güzel edep kendinden baslamandIr. En kötü dost, seni saksaklayIp eksiklerini örtendir. En kötü sey, insanIn kendisini begenmesidir. En kuvvetli kisi, kendi nefsine galip olan kisidir. En talihsiz memleket, insanlarInIn her türlü güvenlikten yoksun yasadIklarI memlekettir. En yakInI yitiren en uzagI yardImcI olarak bulamaz. En yakIsIklI elbise, erdem elbisesidir. Erdemin basI ilimdir. Esnaf ve tüccara dikkat edin; onlara gereken önemi gösterin, fakat ihtikar, karaborsa ve mal yIgmalarIna izin vermeyin. EvlatlarInIzI yasayacaklarI zamana göre terbiye ediniz. Ey Ademoglu, ihtiyacIndan fazla kazandIgIn seyi, baskasI için biriktirmedesin. Ey insanlar! Bilgi edindiginiz zaman hidayete ermeniz için bilginize uyunuz. Çünkü ilminin tersine hareket eden alim, cehaletten ayrIlmaz, yolunu kayIp etmis cahile benzer. Ey karamsar; bilmelisin ki, bu devranIn degismeyen tek bir kanunu vardIr; o da degismektir. Eziyet etme, eziyete engel ol. Diline sahip ol, can feda olsun sana yardImcI olan dost arkadaslIgIna. FasIk ve günahkar kimselerle arkadas olmaktan kaçIn, çünkü kötülük kötülüge kavusur. Faziletlerin basI ilimdir. Fazilet sahibinin kIymetini, ancak fazilet sahibi bilir. Fazla yemek ve yemek üstüne yemekten kaçInIn. Zira fazla yiyen kimse fazla hasta olur. FIrsat karInca yürüyüsü ile gelir, yIldIrIm hIzI ile gider. FIrsat yaz bulutu gibi gelip geçer, elinize geçtiginde faydalanmasInI bilin. Fikir çatIsmalarIndan hakikat çIkar. Fikir sahibi her seyden ibret alIr. Garip, dostu olmayan kimsedir. Gazap ve öfkeden kaçInInIz. Çünkü onun baslangIcI delilik ve sonu ise pismanlIktIr. Gece ile gündüz seni islerler. OnlarI sen isle. Onlar her gün senden bir sey koparIyor, sen de onlardan bir sey koparmaya bak. Geçimini mertçe kazanmaya çalIs. Nefsini alçaklIktan koru ki, fakir olsan bile serefli kalasIn. Gençlik günlerini düsünmek, hasrettir. Gerçek bilgin, bildiklerinin bilmedikleri yanInda daha az oldugunu anlayandIr. Gerçek dost, sIkIntI zamanInda imdada yetisendir. Gerçek dostlar çok vücutlu, tek kalpli varlIklardIr. Gerçek karsIsInda öfkelenmek ayIptIr. Gerçekle savasan, elbette alt olur gider. Gerçekleri söylemekten korkmayInIz. Gereksiz seylerin pesinden kosan gerekli seyleri kaçIrIr. Gözleri kör olan birisine doganIn ne kadar güzel oldugunu anlatamazsInIz. Güleryüz göstermek, cömertlik yerine geçer. Güleryüz, dostluk yaratIr. Günah islememek, tövbe etmekten daha iyidir. Günaha alt olarak üstünlük bulan, üstünlük elde etmemistir, serle üst olan alt olmustur. GünahIn en kötüsü, hafife alInan günahtIr. Güzel bir siyaset, iktidarI sürekli kIlar. Güzel huy, bir ganimettir.
Haddini bilen kimse, hakaret görmez. Halka karsI daima içinizde sevgi ve nezaket besleyin. Onlara bir canavar gibi davranmayIn ve onlarI azarlamayIn. HalkIn güvenini kazanIn ve onlarIn iyiligini istediginize kendilerini inandIrIn. Hakiki dost sIkIntIlI zamanlarda, senin gurur ve izzet-i nefsini kIrmadan, sana yardIm edenlerdir. HaksIz kazanç ve ahlaksIzlIklara düsmemeleri için memurlarInIza yeterince maas ödeyiniz. HaksIzlIk önünde egilmeyiniz. Çünkü haksIzlIkla beraber serefinizi de kaybedersiniz. HaksIzlIklara isyan etmeyenler, onlardan gelecek her musibete katlanmalIdIr. Halk için en büyük felaket, düsünce ve bilim adamlarInIn düsük ahlaklI kimseler olusudur. Halka hürmet edenler hürmete mazhar; halkI tahrik edenler hakarete layIk olurlar. Halka saygInlIk veren kisi, saygIn tutulmustur. HalkI küçümseyenlerse saygI görmemislerdir. HalkIn önderi olmak isteyen biri önce kendisini Islah etmeli, daha sonra baskalarInI Islah etmeye baslamalI ve söz ile digerlerine edep ögretmeden önce güzel davranIsI ile onlara edep ögretmelidir. Hayat kötülüklerle insan arasInda perdedir. HayatIn karsIna çIkardIgI müskül hadiselere sabIr ve tahammül et. OnlarI hiç kimseden bilme ve hiç kimseye karsI kalbinde bir adavet besleme; hiç kimseye hiddet ve siddet gösterme. Bu suretle hareket edersen en büyük müskülleri bile yenersin ve sen de "insan-I kamil" mertebesine erersin. HayrI yapan, hayIrdan da hayIrlIdIr; ser isteyense serden de kötüdür. Herhangi bir isde acele etme, hataya düsersin. Her huyun en iyisini kendin için seç. Herkesin degeri, onun himmeti kadardIr. Her kim bana bir harf ögretse, ben ona kul köle olurum. Her kisinin degeri, yaptIgI güzel isiyle ölçülür. Her sey akla muhtaçtIr, akIl da egitime. Her seye ibretle bakIn ve gördüklerinizden ibret alIn. Her seyin bir belasI vardIr ve iyiligin belasI da kötü arkadastIr. Her seyin sonunu uzun uzun düsünen ve bir türlü karar veremeyenlerden, secaat ve cesaret namIna hiçbir sey beklenemez. Her seyin en iyisi, en yeni olanIdIr; ama dostlarIn en iyisi, en eskileridir. Herkes için tatlI ya da acI bir son vardIr. HIrs seni kul etmesin, Allah seni hür yarattI. HIrs ve tamah, yorgunluk ve mesakkatin anahtarIdIr. HIzlI yükselenlere imreniliyor. Oysa en hIzlI yükselenler toz, duman, saman ve tüydür. Hiç bir süs edep kadar güzel degildir. Hiç bir zaman vaadinizden ve sözünüzden dönmeyiniz. Hiç kimsenin hatasInI yüzüne vurmayInIz. O hatayI isleyene hatasInI, baska birini misal göstererek anlatInIz. Hiçbir iste lüzumundan fazla aceleci olma. Dikkatli davranIs sahibi olanlar, kendilerini bir çIkmaza girmekten muhafaza etmis olurlar. Hikmet sahibi kisilerin sözleri dogruysa ilaçtIr, yanlIssa hastalIktIr. Hos geçinmek aklIn yarIsIdIr. Huzur ve barIsçIllIgI arkadas edinmise yakInlas, arkadaslIgIndan mutlu olmadIgIn kisiden uzak ol. ibret alInacak seyler ne çok, ibret alanlarsa ne az. ihtiras; feyiz ve kemalin en büyük düsmanIdIr. ihtiraslI kimse bütün dünyaya sahip olsa da yine fakirdir. ihtiyarlIgIn, ölüm habercindir. iki yüzlü insanlardan uzaklasInIz. Zira iyi vaktinizde etrafInIzda dönüp dolasIrlar. Kötü vaktinizde derhal sizden kaçarlar. iki sey vardIr ki sonu bulunmaz; ilim, akIl. iki sey vardIr ki yitirmeden kadri bilinmez; gençlik ve afiyet. iki yüzlünün dilinde tat, kalbinde fesat gizlidir. iktisatlI olmayla ihtiyaçlarIn yarIsI giderilebilir. ilim bayragImdIr, nereye gitsem benimledir; kalbim ilim ile doludur, sanma ki bos bir sandIktIr. ilim bütün iyiliklerin anahtarIdIr. ilim hiç bir servet ile satIn alInmaz. Onun içindir ki, bir cahil ne derecede zengin olursa olsun, en fakir bir alim ile mukayese olunmaz. ilim maldan hayIrlIdIr: ilim seni korur, malI sen korursun. Mal vermekle azalIr, ilim ögretmekle artar. ilim hakimdir, mal ise mahkum. ilim sahibi cömert olur, mal sahibi cimri olur. ilim ruhun hakimidir, ilim sahibi cömert olur, mal sahibi cimri olur. ilim ruhun gIdasIdIr, mal ise cesedin gIdasIdIr. Mal uzun zaman sürecinde tükenir, ilim ise tükenmez ve eksilmez. ilim kalbi aydInlatIr, mal ise kalbi katIlastIrIr. ilim peygamberlerin, mal ise eskiyalarIn mirasIdIr. ilim meclisi cennet bahçesidir. ilim tükenmez bir hazine, akIl eskimek bilmez bir elbisedir. ilimden baska hersey azaldIkça degeri yükselir, ilim ise çogaldIkça degeri yükselir. ilmin bereketi güzel ameldir. ilmin veraseti olmaz, ölülerinizin kemikleriyle övünemezsiniz. ilmini saklayan cahil gibidir. inat kötülüklerin kaynagIdIr. inatçIlIk insanIn aklIna zararlIdIr. inatçIlIk savas ve düsmanlIga yol açar. inatçIlIgIn zararI her seyden çoktur. inanan insanIn yüzünde güleçlik vardIr, kalbindeyse hüzün. Gönlü her seyden genistir, nefsi her seyden alçak. Yücelikten nefret eder, söhrete düsmandIr, gamI gussasI uzundur, düsünmesi derin, susmasI fazladIr. Vakti yoktur, çok sükreder, çok sabreder, düsünceye dalmIstIr. ihtiyacI olanlarI görünce, kendi ihtiyacInI hatIrlamaz bile. Huyu güzeldir, geçinmesi hos ve yumusak. Seref bakImIndan serttir, huy bakImIndan alçak. insaf ihtilafI giderir ve arkadaslIga yol açar. insanI vaktinden önce yIpratan bir sey varsa o da tembelliktir. insan belayI dilden bulur. insan cahil oldugu seyin düsmanIdIr. insan dün bir tohumdu, yarIn toprak olacak. insanda dil olmazsa, insan söz söylemezse, surete bürünmüs bir varlIktan yahut basIbos bIrakIlmIs otlayan bir hayvandan baska ne olabilir ki? insandaki edep, onun altInIndan daha iyidir. insanIn en siddetli düsmanI gazabIyla sehvetidir. insanIn degeri, önem verdigi seye göredir. insanIn dilekleri kendisine yakIndIr. Her seyden çok insana yakIn olansa ölümdür. insanIn kendisine iyilik edeni övmesi, iyiligi arttIrIr. insanIn kisiligini sözü teyid eder. insanIn kurtulusu dogruluktadIr. insanIn tevazu sahibi olmasI, kendisine ikram getirir. insanlar yasarken uyur, ölürken uyanIrlar. insanlara faydasI olmayanI ölüler arasInda say, git. insanlarI alçaltan ve nihayet mahveden üç seyden birincisi hasislik, ikincisi servet düskünlügü, üçüncüsü ise bencillik ve kibirdir. insanlarIn degerlerini ölçmek için degerli olmak gerek. insanlarIn en acizi insanlardan kardes edinemeyenidir. Bundan daha acizi de kardes edindikten sonra onu yitirendir. insanlarIn en alçagI haksIz yere baskalarIna hakaret edendir. insanlarIn en güçsüzü dost bulmada güçlük çekendir, ondan daha güçsüzü ise, dostlarInI yitirip yapayalnIz kalandIr. insanlarIn en fazla bagIslamasI gerekeni, ceza vermeye en fazla gücü yetenidir. insanlarIn güzel edebe, altIn ve gümüsten daha çok ihtiyaçlarI vardIr. insanlarIn kalbi vahsi ve basIbostur; kim onlarla ilgilenirse onlara dogru cezbolur. insanlarIn kIymeti, yaptIklarI iyilikler ile ölçülür. insanlarIn soluklarI ecellerine dogru attIklarI adImlardIr. insanlarla öyle geçinin ki öldünüz mü aglasInlar size; sag kaldInIz mI sevgiyle çagIrsInlar sizi. islerin en zoru alIskanlIgI terketmektir. iyi niyetlilik gönle ferahlIk, bedene esenliktir. iyi ve kötü insana aynI degeri vermek dogru degildir, bu suretle birincisini iyilikten sogutur, ikincisini kötülük yolunda cesaretlendirirsin. iyiligi emret ki, iyi ehlinden (iyilerden) olasIn. iyilik yapandan süphelenmek, haksIzlIklarIn en çirkini ve günahlarIn en büyügüdür. iyilik ediniz, onun mukabilinde fenalIk göreceginizi katiyyen aklInIza getirmeyiniz. iyilikle, hür adamI köle yaparsIn. KadIna asIrI düskünlük, ahmaklarIn isidir. Kalp kör olduktan sonra gözlerin görmesinde hiç bir fayda yoktur. Kalpler, kaplara benzer. HayIrlI olan, hayIrla dolu olanIdIr. Kardesi için kuyu kazan, o kuyuya akibet kendisi düser. Kendi ayIbIna bakan kimse ve onu Islaha çalIsan kisi, halkIn ayIbIna bakmaz. Kendi çocugunu edeplendirdigin seyle yetimi de edeplendir ve çocugunun egitimi için yararlandIgIn yerden yetim için de yararlan. Kendi görüsüyle yetinen, canInI tehlikeye atmIstIr. Kendi kadrini bilen helak olmaz. Kendin için istedigini baskalarI için de iste. Kendine reva görmedigi seyi baskasIna reva gören insan kamil olamaz. Kendisine edep yüklenen kimsenin kötülükleri azalIr. Kendini cömertlige alIstIr ve her ahlakIn en iyisini seç; çünkü iyilik alIskanlIk haline gelir. Kendini güçlükler karsIsInda sabretmeye alIstIr, çünkü haksIzlIk karsIsInda sabretmek en iyi ahlaktIr. Kendini tanImayan kimse kurtulus yolundan uzaklasarak cehalet ve sapIklIk yoluna giriverir. Kendisini begenen ve kendisinden razI olan bir kimsenin kusur ve zaaf noktalarI asikar olur. Kendisini begenen ve kendisinden razI olan kimse birçok üzüntü ve acI çeker. Kendini bilmeyen baskasInI nasIl bilir? KInama ve azarlamada asIrI gitmek inata neden olur. KIskanç insan hiçbir zaman rahat ve huzur yüzü görmez. KIskanç kimse daima hasta olur. KIskançlIk hasta eder. KIskançlIk hastalIklarIn en kötüsüdür. KIskançlIk atesin odunu yedigi gibi iyilikleri yer. KIskançlIk insanIn dünyasInI karartIr. KIskançlIk insanIn kalbi ve sinirleri üzerinde kötü etkiler bIrakIr ve insanI hasta eder. KIskançlIk ruhun hapsidir. KIskançlIk vücudu kemirir. Kim bir iste halka öncü olursa, baskasInI terbiyeye kalkmadan kendisini terbiye etmeli. Bu terbiye de diliyle ögüt vermeden önce, huyuyla ögüt vermek suretiyle olmalI. Nefsine muallim olup kendini terbiye eden kisi, insanlara muallimlik edip onlarI terbiye edenden daha fazla ululanmaya deger. Kim halkIn ayIplarInI görür, onlarI kInar, fakat kendisi de o isleri yaparsa, ahmagIn ta kendisidir. Kimin söyledigine degil, ne söyledigine bak. Kisi bilmediginin düsmanIdIr. Kisi dili altInda saklIdIr. Konusturunuz, kIymetinden neler kaybettigini anlarsInIz. Kisinin karsIlasacagI bütün sorunlarIn kolay olmasI beklenemez, bazIlarInIn kolay olmasInIn yanInda bazIlarI zor olacaktIr. Kisinin yapIsInI olusturan öz iyi degilse, o kisinin agzIndan iyi sözler çIkmaz. Kitaplar, bilgi sahiplerinin bahçeleridir. Konusun da tanIsIn, çünkü insan dilinin altInda gizlidir. Kötü alIskanlIklarI terketmek, en büyük ibadetlerdendir. Kötü evlat, insanIn en büyük musibetlerindendir. Kötü evlat, ailenin serefini yIkar ve geçmisine leke sürer. Kötü evlat anne ve babanIn serafetini yok eder ve geriye kalanlarI rezil eder. Kötü huylarInI terk et. HalkIn hürmetlerine mazhar olursun. Kötü insanlarla oturup kalkmak, iyi insanlar hakkInda su-i zan dogurur. Kötü zanlI olup, dostlarInI elinden çIkarma. Kötülükten çekinmek, iyi bir is yapmaktan yegdir. Kutsal görevinizin yoksul, sakat ve yetimlere bakmak oldugunu hiç aklInIzdan çIkarmayIn. MemurlarInIz onlarI incitmesin, onlara kötü davranmasIn. Onlara yardIm edin, koruyun ve yardIma ihtiyaç duyduklarI her zaman huzurunuza çIkmalarIna engel olmayIn. Küçük bir insandan gelen büyük bir fikri küçümseme. Küçüklükte soru soran kimse, büyüdügünde cevap veren biri olur.
Mal çoklugu kalpleri bozar, günahlarI dogurur. Mal, isteklerin temelidir. Mal-mülk toplayIp biriktirme, kime topladIgIn bilinmez. Mal-mülk insanIn gözünü doyurmaz, kalp zenginligine çalIs. MalIndan vermeyeni zenginlerden sayma. Marifetlerin en üstünü insanIn kendisini tanImasIdIr ve en büyük cahillik ise insanIn kendini tanImamasIdIr. Mazideki esefli ve üzüntülü olaylarla kalbini doldurma, gelecekle ugrasmaya zaman bulamazsIn. Mazluma yardImcI ol, zalime düsman kesil. Mazlumun öç alma günü zalimin zulmettigi günden daha korkunçtur. MemurlarInIzI seçerken zalim yöneticilere hizmet etmemis ve devletin suçlarIndan ve zulümlerinden sorumlu olmamIs bulunmalarIna dikkat ediniz. MemurlarInIzIn hareketlerini kontrol ediniz ve bunun için güvendiginiz samimi kisileri kullanInIz. Mektuplar ve müracaatlara bizzat kendiniz cevap veriniz. Midenizi fazla hayvan mezarlIgI yapmayInIz. Milletlerin ölçü ve terazisi adalettir. Mutlu ile arkadas olan mutlu olur. Mükemmel insan eksiklerini ve kusurlarInI bilendir. En kötüsü ise insanlarIn doyumsuz isteklerin ve hIrsIn pesine düsmesidir. Namus, güzelligin sadakasIdIr. Ne kadar tenha bir yerde olursa olsun bir fenalIk yaparken, seni hiç kimsenin görmedigine hükmetme. Seni mutlaka bir gören vardIr. O da Allah'tIr. Ne yüksek mevki ile sevin, ne de düskün olduguna üzül. Nefsine hakim olman en üstün güç, kudrettir. Ona buyruk yürütmen en hayIrlI emarettir. Nerede bir bilgin görürsen, hemen buyrugunu kabul edip hizmetine gir. Nice kan vardIr ki, onu dil döker. Nice zengin vardIr ki, yoksuldan da yoksuldur; nice büyük kisi vardIr ki, her asagIlIk kisiden de asagIdIr, nice yoksul vardIr ki, bütün zenginlerden daha zengindir. Oyun hayranI biri saadete eremez. Ölüm cebimizde bize hep eslik etmektedir, neden cahillerde feryadla karsIlanIr, ölüm neden böyle saskInlIk yaratIr? Öfke delilikten bir bölümdür. Çünkü sahibi nadim olur, nadim olmuyorsa deliligi adamakIllI pekismis demektir. Öfke gücünü izleyecek olursan seni helak eder. Öfke korkunç bir atestir. Onu bastIran atesi söndürür, yapamayan içinde yanIp gider. Öfke kötü bir arkadastIr. Kusur ve çirkinlikleri açIga çIkarIr, insanI kötülüge yakInlastIrIp iyilikten uzaklastIrIr. Öfke ve kIzgInlIktan koru kendini. Çünkü baslangIcI delilik, sonu pismanlIktIr. Öfkeden kaçIn, sakIn öfke sana galip olup alIskanlIk haline gelmesin. Öl de alçalma, azI yeter bul da yüzsuyu dökme. ÇalIsIp da bir sey elde edemeyen oturunca hiçbir sey elde edemez. Öldükten sonra yasamak isterseniz kalIcI bir eser bIrakInIz. Ölümü unutmak, kalbi paslandIrIr. Ölümü unutmayan, güzel seylere tutkun olur. Ölümün belirtisi dogmaktIr. Önder önce kendini egitmeli, sonra digerlerini. Önce kendi edebiyle örnek olmalI, sonra ögüt ve nasihatla. Övünmeye deger seyler güçlü akIl, utanma, nefsinden sakInma ve egitimdir. Öyle bir devir ki hiçbir arkadasIn senden hosnut degil ve öyle bir devir ki hiçbir dostun sana dürüst ve gerçek dost degil. Öyle bir kimseyi dost tut ki, aranIzda kardeslik husule gelsin ve senin bulunmadIgIn yerlerde, seni müdafaa etmek için düsmanlarInla pençelessin. ParçalayIcI ve yiyici yIrtIcI hayvan, zalim ve zorba bir validen iyidir. Renkten renge giris, inançtan inanca geçis, ahmaklIgIn alametlerindendir. Rezil kisilerin basa geçmesi, insanlara afettir. SabIr acIlIgInIn meyvesi zaferdir. SabIr en güzel huy, ilim de en serefli süs esyasIdIr. SabIr iki türlüdür: istemedigin, hoslanmadIgIn seye sabretmek ve sevdigin, istedigin seye sabretmek. SakIn baskasInIn kölesi olma; çünkü Allah seni hür yaratmIstIr. SakIn aile ve akrabalarInIn bedbahtlardan olmasIna sebep olan birisi olmayasIn. Sana cefa edeni utandIrman için hosça geçinmeye çalIs. Sana niçin yaptIgInI sorduklarInda utanacagIn ve yalanlamaya kalkacagIn isleri yapmaktan çekin. Sana karsI iyilik yapanlara ve tesekkür etmesini bilenlere iyilik et. Sana ögüt veren, sana genis kredi açmIs tüccara benzer. Sefih olanlar lisanla dostluk gösterirler. Fakat kalbleri fesatla doludur. Seni yalnIz iyi günlerinde arayan, düskün günlerinde senden kaçacaktIr. Seni, sende bulunmayan özellikler ve degerler icat ederek koltuklayan, bir gün gelir yapmadIgIn suçlarI da üstüne yIgarak seni çekistirmeye, çelistirmeye kalkar. Senin hakkInda iyi zanda bulunanIn zannInI gerçeklestir. Seviyesiz insanlarIn bana cahilce sözlerine karsIlIk vermekten tiksinti duyarIm. SIrlarInI ona buna açIyorsan basIna gelecek zilletlere razI ol. Siyasetlerin (yönetimlerin) en zoru alIskanlIklarI degistirmektir. Sizin en kötünüz insanlarI çekistirerek dostlar arasInda ayrIlIk düsüren ve temiz insanlara kusur bulan kimsedir. Sizler mallarInIzla halkI kusatamazsInIz (onlarIn gönüllerini hos edemezsiniz); öyleyse açIk yüzlülük ve güzel davranIsInIzla onlarI kusatInIz. Soruya verilen cevap çogalInca dogru gizli kalIr. Soyluluk; babalarIn, analarIn mensup olduklarI soyla boyla degil, övülecek üstünlükle kazanIlIr. Söylemedigin sözün hakimi, söyledigin sözün mahkumusun. Söyleyene bakma, söylenene bak. Söz ilaçtIr; azI yasatIr, çogu öldürür. Söz, ok ve mIzraktan daha tesirlidir. Söz dilinin sustugu ve amel dilinin söyledigi nasihat hiçbir kulak tarafIndan kovulmaz ve onun faydasI ile hiçbir fayda bir olmaz. Söz sizin agzInIzda oldugu sürece, söz sizin esiriniz, söz agzInIzdan çIktIktan sonra siz sözünüzün esiri olursunuz. Sözün gümüs olsa da, ey nefs sükut (suskunluk) altIndIr. Sözün güzelligi, kIsalIgIndadIr. Sözünde duramayacagIn bir yerde söz verme ve kefaletine vefa edemeyecegin yerde kefil olma. Susmak agIrbaslIlIgI arttIrIr. Susmak, sana agIrbaslI bir elbise giydirir ve sonunda özür dileme zorundan korur. Sükut yalan söylemekten ve baskalarInI çekistirmekten herhalde evladIr. SahsInIza fenalIk eden bir düsmanI affediniz. Lakin vatanInIza ve milletinize fenalIk eden bir kimseyi asla affetmeyiniz. Sehvet bir kapIdan girer, akIl öbür kapIdan çIkar. Ser'den çekinen kisi, hayIr yapana benzer; suçtan sakInan kisi, iyilikte bulunana döner. Seref ve namus, en büyük hazinedir. Onlara malik olanlar, hayatlarInI daima memnun ve mesut geçirirler. Seref ve soyluluk, yüksek özellik ve niteliklerden gelir, atalarIn çürümüs kemiklerinden degil. Serefine düskün olan kötü cevap almaktan kendini sakInIr. insanlarIn davranIslarInI düsünerek ve gözeterek onlarla uyum içinde yasayan kendi kisiligini de korur. Serefli ve önemli bir mevkiiniz olmasI için bilime sarIlInIz. Siddetli istek mutlulugun en büyük düsmanIdIr. Sükür nimetlerin süsüdür.
Tamah mihneti davet eder. Taraf tutmayIn, bazI insanlarI kayIrmayIn. Bu tür davranIslar sizi zulme ve despotluga çeker. TarImla ugrasanlar devletin servet kaynagIdIr ve bir servet gibi korunmalIdIr. Tecrübe fayda ile beraber gelen ilimdir. Terbiyesizlikle kendisini düsüreni, soydan gelme asalet yükseltemez. Tevazu gösteriniz ki, halkIn hürmet ve saygIsInI kazanasInIz. Uygunsuz yerlere giren, kendini töhmete kaptIrIr. UtancIn üstünü, insanIn kendinden utanmasIdIr. Üç sey hayatI tatsIzlastIrIr: kin, kIskançlIk ve kötü huyluluk. Üç sey insana hayatI zindan eder: AgIrlasan aile yükü, borçlarIn baskIsI ve bir hastalIgIn sürüp gitmesi. Üç seyi kendinizde tutup saklayInIz: cesaretiniz, bilginiz ve malInIz. insanlar bu üç sahip oldugunuz seye düsmandIr ve o insanlarI ancak bu üç seyi kaybetmeniz sevindirir. Üstünlük taslamak ayIplarIn en kötüsüdür. Verilen söz zamanInda yerine getirilmesi gereken bir borçtur. Ya siz bizi yok edersiniz ya da biz sizi yok ederiz. Ya da barIsI daha uygun görürsünüz. YakInlarIna yardImI bIrakan, düsmanlarIna yardIm etmis olur. Yalan hIyanettir, dogruluk emanettir. Yalan söylemenin sonu kInanmaktIr. YalancIlardan daima uzak bulununuz. Çünkü onlarla içli dIslI olur ve onlarla dolasIp kalkarsanIz, siz de yalancI olursunuz. YalancIlarIn baslIca sIfatlarI sunlardIr: Önce sana diller döker, birçok seyler vaad eder, sonra senden vazgeçer, daha sonra da arkandan senin aleyhine birçok sey söyler. Yalandan daha kötü bir kabahat yoktur. YalanlanacagIndan korktugun bir seyi anlatma. YanlIsInI gününde görüp nefsine sitem edersen yanlIsIn faydaya dönüsür. Dünde kalan yasam geçmisle yok olur gider. Yapman gereken hayIrlI, yararlI isleri yarIna bIrakma. BakarsIn yarIn olur da, sen olmazsIn. YaptIgIn iyilikleri ve sana anlatIlanlarI gizle. YasamIn tecrübeleri dogru karar verebilmeyi ögretti, öyleki artIk beni bitirmeye, yok etmeye gelen seyleri ben bitirip yok ettim. Yeni ilmi seyleri ögrenmekle, kalbinizin yorgunlugunu ve rahatsIzlIgInI giderin, çünkü kalpleriniz de vücudunuz gibi yorulur. Yeni mal mülk edinmeden önce yIgdIklarInIzI kullanInIz. Yoksullar bazen çok müskül durumlarda kalIrlar. Söyledikleri sözler ne kadar dogru olursa olsun, onlarI dinleyenler sözlerine kulak asmazlar. Yoksula yardImI dilenmeden yap. Sen onu el açmak zorunda bIrakIrsan, verdigin sadaka ile, onun sadakadan daha degerli olan haysiyetini satmaktan kurtarIrsIn. Yoksullarla otur, sükrünü artIrIrsIn. Yoksullugunu gizle, yoksa itibarIn sIfIra iner. Yola düsmeden arkadasI, eve girmeden de komsuyu sor. Yüzünüze karsI yapIlan sisirme övgüleri dinlemekten kendinizi koruyunuz. Çünkü onlar kalpleri kirletip ortalIga pis bir koku yayarlar. Yumusak ahlak soyluluk ve büyüklüktendir. Yumusak huylulugun bitmez tükenmez kaynagI ol. Kimseye asla eziyet etme, yaptIgIn seyin sonuçlarInI görür ve duyarsIn. Yumusak konus, sevilirsin. Yüce kisinin aç kalInca, asagIlIk kisinin karnI doyunca saldIrIsIndan korkun. Yükseklik taslamak alçaltIr, alçak gönüllülük yükseltir. Zalime gelip çatan adalet günü, mazlumun ugradIgI cevir ve cefa mihnetinden çetindir. Siddet son dereceyi buldu mu ferahlIk gelir çatar. Bela halkalarI tam daraldI mI genislik yüz gösterir. Zaman bana karsI maske takIndI, beni tanImazlIktan geldi, bilmedi ki ben güne saygIlIyIm ve talihsizliklerin en korkulusunu bile kolay seymis gibi karsIlarIm. Zaman ibret aynasIdIr. Zaman kendine uymazsa, kendini zamana uyduranlar en akIllI kimselerdir. Zaman uzasa, sonu gecikse bile sabreden mutlaka zafere ulasIr. ZamanInIn bir kIsmI maziye karIstI. Geride kalan günlerinin sayIsI da belli degil, fIrsat varken çalIs. ZamanIn icaplarIna uymayanlar, sürüden ayrIlmI koyunlar gibi geri kalIrlar. ZayIflarI ziyaret etmek alçak gönüllülüktendir. Zenginlik gurbette bir vatan, fakirlik vatanda bir gurbet gibidir.
zenginlik gurbette bir vatan, fakirlik vatanda bir gurbet gibidir.. altin degerinde bu anlamli sözlerin her biri....... yüregine saglik
ELİNE YÜREĞİNE EMEĞİNE SAĞLIK ZÜLFÜ KARDEŞ BU SÖZLER ALTIN DANDA KIYMETLİ İNŞALLAH HER CEN UYGULAR YADA UYGULAMAYA ÇALIŞIR
Aç kalmak, alçalmaktan hayırlıdır. Açık kalpli, mert düşman, içinden pazarlıklı dosttan iyidir. Adalet için en büyük talihsizlik, devleti idare edenlerin zalimliğidir. Adalet, halkın dirliği ve düzeni, idarecilerin ise süsü ve güzelliğidir. Adalet ve eşitliği gözetmek siyasetlerin en iyisidir. Adil ol, kudretin sürekli olsun. Adilane davranış siyasetlerin (yönetimlerin) en iyisidir. Affetmekten utanmayın. Cezalandırmakta acele etmeyin. Ahmak, her lafın başında yemin eder. Akıl, gurbette yakın bulmaktır; ahmaklık vatanda gurbete düşmektir. Akıl gibi mal, iyi huy gibi dost, edep gibi miras, ilim gibi şeref olmaz. Akıl gibi zenginlik, cehalet gibi yoksulluk yoktur. Edebe uymak bir kazanç, danışmak bir güçtür. Akıllı bir insan fakir olabilir, fakat o hiç kimsenin sadakasına muhtaç değildir. Akıllı kişi, tecrübelerden ibret alan kimsedir. Akıllı olan kemal, cahil olan mal ister. Akıllı düşmanınsa bile danış, bilgisiz dostun fikrini geç. Akıllı insanların en mutlusudur. Akıllının dili kalbindedir, ahmağın dili ise ağzındadır. Akıllının tahmini, cahilin kesin bilmesinden daha doğrudur. Akıllı insanlar az konuşur. Çok söyleyenler, yalnız ahmaktırlar. Akil kişi, kemal talep eder. Akraba düşmanlığı, akrep sokmasından beterdir. Alçak gönüllülük, en büyük şereftir. Alçak gönüllülük, ilmin meyvesidir. Aleyhine kesin delil olmayan kişiyi mazur tutun; o kişi benim. Alışkanlık, insana musallat olur ve onu kontrolu altına alır. Alışkanlık insanın ikinci tabiatı gibidir. Aptallığın en büyüğü medh ve zemde ifrada kaçmaktır. Arkadaşın hayırlısı, sana doğru yolda iyi delil olandır. Asıl yetimler, anadan ve babadan yoksun olanlar değil, akıldan yoksun olanlardır. Aşağılık insanlarla yakınlaşmaktan kaçın, onlar ki yapmacık sevgilerini gösterip içlerinde kötülüğü saklarlar. Onları hoşnut tuttuğun sürece sana sevgi duyarlar, verili olmaktan geri kalırsan sana zehirlerini akıtırlar. Ayıbın en büyüğü, ona benzer bir ayıp sende de varken, başkasını ayıplamandır. Aynı anadan babadan doğanlar, senin miras kardeşlerin; uzak yerlerden gelen, huyu suyu sana benzeyenler ise senin öz kardeşlerin sayılırlar. Az ibadet edip çok çalışmak, çok ibadet edip az çalışmaktan üstündür. Az yemek yemek sağlıktır. Azarlamada aşırılık inat ateşini alevlendirir. Azgınlığın sonu ya rezil veyahut yok olmaktır. Azim ve sebat, insanların en büyük yardımcısıdır. Azla yetinen kimse zengindir. Babana riayet edersen, sen de oğlundan hürmet ve riayet bekleyebilirsin. Babana saygılı ol ki, oğlun da sana saygılı olsun. Babanın çocuğu için bıraktığı en iyi miras onu güzel edeple yetiştirmesidir. Bağışlamak, büyüklüğün şanındandır. Başa kakmak suretiyle iyiliğini boşa giderme. Başkalarını ıslah etmek istiyorsan önce kendini ıslah etmelisin. Kendin fasid olduğun halde başkalarını ıslah etmeye kalkışman en büyük ayıplardandır. Başkalarının felaketinden hisse kapanlar, geçmiş musibetlerden ders alanlar, cidden bahtiyar insanlardır. Başkalarının iyi hareketlerini takdire çalışınız. Derhal dostlarınızın çoğaldığını göreceksiniz. Başkasında gördüğün fena bir huyu hemen nefsinde ara ve ondan kaçın. Beceremeyeceğin bir iş için söz verme. Benim üç türlü dostum vardır: benim dostlarım, dostlarımın dostları ve düşmanlarımın düşmanı. Bırak bu içindeki ikiliği atıl ateşe, sönmeye yüz tutsa da onu alevlendir. Bildiği halde susmak, bilmediği halde konuşmak kadar çirkindir. Bilge insan çalışmasına, bilgisiz de boş hayallerine güvenir. Bilgi gibi hazine olamaz. Bilgi, tükenmeyen bir hazinedir; akıl eskimeyen, yıpranmayan bir elbisedir. Bilgin bir söz ehli olamıyorsan, hiç olmazsa dikkatli bir dinleyici ol. Bilgin kişinin rütbesi, rütbelerin en üstünüdür. Bilgin ölü olsa bile diridir. Cahil ise diri olsa bile ölüdür. Bilgin ölse de yaşar; cahil ise yaşarken de ölüdür. Bilginlerin toplantısı mutluluk getirir. Bilgisiz kişiyi bir işte, bir düşüncede ya pek ileri gitmiş görürsün ya da pek geri kalmış. Bilgiyi ehil olmayana veren o bilgiye zulmetmiştir. Bilgiyle dirilenler ölmez. Bilmediğiniz sözü söylemeyin; çünkü gerçeğin çoğu, inkar ettiğiniz şeylerdir. Bilmediğin şey hakkında konuşmayı ve üzerine düşmediği halde söz söylemeyi terk et. Bin defa mazlum olsan da bir defa zalim olma. Bin kere mazlum olmak, bir kere zalim olmaktan iyidir. Bin kapıdan, yüz bin kaleden içeri girebilirsin de küçücük bir gönülden içeri giremezsin. Bir devletin başı, sahip olduğu iktidardan; bilgin, ilimden; iyiliksever, yaptığı iyiliklerden; ihtiyar da yaşından ötürü saygı görür. Bir devletin çökmesi şu dört sebebe bakar: Esas prensiplerinden ayrılma, ikinci planda olan şeylere önem verme, aşağılık kimselerin ön safa geçmesi ve erdemli kişilerin arka plana atılması. Bir gerçeği savunurken ona önce kendimiz inanmalıyız; sonra da başkalarını inandırmaya çalışmalıyız. Bir insana başkaları yanında verilen öğüt; öğüt değil, hakarettir. Bir insanda güzel bir huy varsa o huya benzer başka huylarını da bekleyin. Bir işi yapmadan önce tedbir almak, insanı pişmanlıktan kurtarır. Bir sanat eserini yıkmak, cinayetlerin en büyüğüdür. Bir hata işlediğiniz vakit, onu itiraftan çekinmeyiniz. Eğer böyle yaparsanız, o hatayı görmüş olanların aleyhinize verecekleri hükmün önüne geçersiniz. Birisini övmede aşırı gitmeyin ve abartmayın. Bir kişiyi layığından fazla övmek riyadır, dalkavukluktur; layığından az övmek ise ya dilsizlikten ileri gelir, ya hasetten. Birinin aleyhinde söylenen sözü dinleyen, o sözü söyleyen gibidir. Birisinin suçunu bağışladıktan sonra pişman olma; cezalandırdığın zaman da sevinme. Borçların çokluğu, doğru adamı yalancı, şerefli adamı da yemininden dönek yapar. Boş vakitlerini okumakla değerlendiren kimse, fikir rahatlığını kaybetmez. Bütün insanlar Allah'ın kuludur. Lakin hiçbir kimse, diğer bir kimsenin kulu değildir. Büyük günahların kefareti, zulme düşenlere yardım etmek, acze düşenleri ferahlandırmaktır. Büyüklere karşı saygılı olun ki çocuklar da size karşı saygılı olsunlar. ********************************* Cahil dosttan ziyade akıllı düşmana güven. Cahil ile sakın latife etme. Dili zehirli olduğundan gönlünü yaralar. Cahil, ne kendi eksiğini görür, ne de öğütlere kulak asar. Cahilden uzak kalmak, akıllıya yaklaşmakla eşittir. Cahiller çoğalınca bilginler garip olurlar. Can gözü kör olunca, gözle görmenin bir yararı yoktur. Cehaleti ilimle geri çevirin. Cehalet ve gaflet alimin kalbinde olmaz. Fakat alimler, zengin cahillerin karşısında, ancak ilim sayesinde yükselirler. Cimri zengin, cömert yoksuldan daha yoksuldur. Cimri her zaman aşağılıktır, kıskanç olan her zaman işkencededir. Cimrinin dostu bulunmaz. Cömertlik alışkanlıkların en üstünüdür. Cömertlik, istemeden önce vermektir; istendikten sonra vermek utançtandır ve kötüdür. ********************************* Çalışan kötülük düşünemez, çalışmayan da kötülükten kurtulamaz. Çalışmak kadar dinlenmeyi de görev bil, ihmal etme. Sağlığınıza eza etmeyin, sağlığın bozulması kolay; elde etmek ise zordur. Çocuk açısından hiçbir süt, anne sütünden iyi değildir. Çocuklara sevgi ve büyüklere saygı gösteriniz. Çocuklara söz verdiğinizde kesinlikle sözünüzde durunuz. Çocuğun kalbi hiç ekilmemiş bir tarla gibidir. Ona ne verilirse kabul eder. Çocuğunuzun yedi yıl oyun oynamasına müsade ediniz ve yedi yıl ona yaşam edebini ögretiniz. Çoğu insan medhedilip övüldüğü için gurura kapılır. Çoğu sözler hamleden daha serttir. Çok akıllı insanlar başkalarının hatalarından öğrenirler ve hata yapmazlar; akıllı insanlar hata yapar ve ders çıkararak bir daha yapmazlar; ahmak insanlar da sürekli hata yapar, gene de ders çıkarmazlar. Çok kimseler varisleri kavga etsinler diye mal toplamaya çalışırlar. Çok şakacı insanı ciddiye almazlar. Çok yaşayanın ömrü, dostlarına ağlamakla geçecektir. ********************************* Dert ve gam ihtiyarlığın yarışıdır. Dil aklın tercümanıdır. Dil insanın terazisidir. Dil yırtıcıdır; yuları bırakıldı mı salar, parçalar. Dili tatlı olanın arkadaşı çok olur. Dilini sövüp saymaya alıştırma. Tatlı dilli ol. Kötü söz alışkanlığı insanı soysuz yapar. Dilini küfre alıştırma. Tatlı dilli ol. Yoksa önüne gelene havlayan köpeklere dönersin. Halkı zorla kendinden nefret ettirirsin. Dilsiz ol, yalancı olma. Dilinizi daima iyi kullanınız. O sizi saadete götürdüğü gibi, felakete de götürebilir. Dindarlığın en üstünü, dindarlığı gizlemektir. Dinle, öğrenirsin. Sus, esen kalırsın. Doğru, dürüst ve nazik kişileri seçin ve çıkar ummadan ve korkmadan acı gerçekleri söyleyebilenleri tercih edin. Doğru her zaman yüce, yalancı her zaman aşağı ve cücedir. Doğru söz söyleyenin delili kuvvetli olur. Doğruluk en iyi yol, bilgi en iyi kılavuzdur. Doğruluk, hakkın dilidir. Dost, sen yokken dostluk şartını yerine getiren kimsedir. Dost, kardeşini üç halde korumadıkça tam dost olamaz: düşkünlüğünde, kendisi bulunmadığı vakit, ölümünden sonra. Dostun olmayışı, bir çeşit gariplik ve yalnızlıktır. Dostları yitirmek gurbete düşmektir. Dostlarıma dost olanları çok severim ve onların kıymetlerini de dostlukların dereceleriyle ölçerim. Dostların çoğalsın diye çırpınma. Onları bir gün ihmal etmeye kalkarsan çabucak düşmanın olurlar. Dostlar ateş gibidir. Pek çoğalırlarsa yakarlar. Dostlarının kötüsü seni iyi gününde arayıp sıkıntılı zamanında yüz üstü bırakandır. Dostluk en yakın akrabalıktır. Dostluk elde edilmiş akrabalıktır. Dostlukta aşırı gitme, kimbilir belki o dostun bir gün düşmanın olur, düşmanlıkta da aşırı gitme, kimbilir belki o düşmanın bir gün dostun olur. Dostunu ihtiyatla sev, olabilir ki bir gün sana düşman olur; düşmanınla da ihtiyata riayet ederek düşmanlıkta bulun, olabilir ki bir gün sana dost kesilir. Dostunun düşmanını kendine dost seçme. Dünya geçici gölgedir. Dünyanın en değerli hazinesi öğüttür, ama ondan ucuzu da yoktur. Dünyayı yutsa yoksul kalacak biri vardır: Aç gözlü. Düşene sevinme, zamanın sana ne sakladığını bilemezsin. Düşmanı kovalamayınız, onlardan yaralananların yarasını sarınız, esirlerini tedavi ediniz. Düşmanlık, kalbi meşgul eder. Düşünce akılların cilasıdır. Düşünce ve prensiplerini kendi hayatlarında da uygulayan kimselerin bilgi ışıklarıyla aydınlanınız. Düşünün, sonra konuşun; yanılmalardan kurtulacaksınız. ********************************* Edep, aklın suretidir. Edep, en iyi mirastır. Edep, had tanımaktır. Edep insanın kemalidir. Edep insan için güzel elbise menzilesindedir. Edepsiz olan kimsenin ayıpları çok olur. Eğer ararsak kendimize kolayca düşman bulabiliriz, ama ne kadar ararsak dost bulmak kolay değil. Eğer bilgiyi hak edene vermezseniz o kişiye zulmetmiş olursunuz; hak etmeyene verirseniz bilgiye zulmetmiş olursunuz. Eğer bir seyahata çıkarsanız, gittiğiniz yerlerin adetlerine uymaya çalışınız. Eğer sırlarınızı birbirinize açarsanız, artık onu gizleyemezsiniz. Eğer hayırlı bir iş görmek istersen, bugünün işini yarına koyma. Çünkü yarına kadar ne olacağı belli değildir. Fena bir işe başlayacağın zaman da acele etme. Belki hayırlı bir düşünce, sana o fenalıktan gelecek olan tehlikeye mani olur. Eğer talihin açık ise kusurların kapalı kalır. Eğlence ve zevke kapılan akıldan kaybeder. Elbiseleriniz eski de olsa, kalpleriniz yeni ve temiz olsun. El işlerine yardım edin; çünkü bu yoksulluğu azaltır, hayat kalitesini artırır. Emanetin en feyizlisi ahde vefadır. Emriniz altında bulunanların hataları karşısında hemen öfkelenip kendinizi kaybetmeyin. En ahmak insan, kendini herkesten akıllı sanandır. En akıllı insan, öğütleri dinlemekten vazgeçmeyen insandır. En büyük yardım, en çabuk yapılan yardımdır. En büyük zenginlik akıl, en şiddetli yoksulluk ahmaklıktır. En faydalı bilgi uygulanabilendir. En güzel ahlak tevazu, yumuşaklık ve tatlı dilde bulunur. En güzel edep kendinden başlamandır. En kötü dost, seni saksaklayıp eksiklerini örtendir. En kötü şey, insanın kendisini beğenmesidir. En kuvvetli kişi, kendi nefsine galip olan kişidir. En talihsiz memleket, insanlarının her türlü güvenlikten yoksun yaşadıkları memlekettir. En yakını yitiren, en uzağı yardımcı olarak bulamaz. En yakışıklı elbise, erdem elbisesidir. Erdemin başı ilimdir. Esnaf ve tüccara dikkat edin; onlara gereken önemi gösterin, fakat ihtikar, karaborsa ve mal yığmalarına izin vermeyin. Evlatlarınızı yaşayacakları zamana göre terbiye ediniz. Ey ademoğlu, ihtiyacından fazla kazandığın şeyi, başkası için biriktirmedesin. Ey insanlar! Bilgi edindiğiniz zaman hidayete ermeniz için bilginize uyunuz. Çünkü ilminin tersine hareket eden alim, cehaletten ayrılmaz, yolunu kayıp etmiş cahile benzer. Ey karamsar; bilmelisin ki, bu devranın değişmeyen tek bir kanunu vardır; o da değişmektir. Eziyet etme, eziyete engel ol. Diline sahip ol, can feda olsun sana yardımcı olan dost arkadaşlığına. ********************************* Fasık ve günahkar kimselerle arkadaş olmaktan kaçın, çünkü kötülük kötülüğe kavuşur. Faziletlerin başı ilimdir. Fazilet sahibinin kıymetini, ancak fazilet sahibi bilir. Fazla yemek ve yemek üstüne yemekten kaçının. Zira fazla yiyen kimse fazla hasta olur. Fırsat karınca yürüyüşü ile gelir, yıldırım hızı ile gider. Fırsat yaz bulutu gibi gelip geçer, elinize geçtiğinde faydalanmasını bilin. Fikir çatışmalarından hakikat çıkar. Fikir sahibi her şeyden ibret alır. ********************************* Garip, dostu olmayan kimsedir. Gazap ve öfkeden kaçınınız. Çünkü onun başlangıcı delilik ve sonu ise pişmanlıktır. Gece ile gündüz seni işlerler. Onları sen işle. Onlar her gün senden bir şey koparıyor, sen de onlardan bir şey koparmaya bak. Geçimini mertçe kazanmaya çalış. Nefsini alçaklıktan koru ki, fakir olsan bile şerefli kalasın. Gençlik günlerini düşünmek, hasrettir. Gerçek bilgin, bildiklerinin bilmedikleri yanında daha az olduğunu anlayandır. Gerçek dost, sıkıntı zamanında imdada yetişendir. Gerçek dostlar çok vücutlu, tek kalpli varlıklardır. Gerçek karşısında öfkelenmek ayıptır. Gerçekle savaşan, elbette alt olur gider. Gerçekleri söylemekten korkmayınız. Gereksiz şeylerin peşinden koşan gerekli şeyleri kaçırır. Gözleri kör olan birisine doğanın ne kadar güzel olduğunu anlatamazsınız. Güleryüz göstermek, cömertlik yerine geçer. Güleryüz, dostluk yaratır. Günah işlememek, tövbe etmekten daha iyidir. Günaha alt olarak üstünlük bulan, üstünlük elde etmemiştir, şerle üst olan alt olmuştur. Günahın en kötüsü, hafife alınan günahtır. Güzel bir siyaset, iktidarı sürekli kılar. Güzel huy, bir ganimettir. ********************************* Haddini bilen kimse, hakaret görmez. Halka karşı daima içinizde sevgi ve nezaket besleyin. Onlara bir canavar gibi davranmayın ve onları azarlamayın. Halkın güvenini kazanın ve onların iyiliğini istediğinize kendilerini inandırın. Hakiki dost sıkıntılı zamanlarda, senin gurur ve izzet-i nefsini kırmadan, sana yardım edenlerdir. Haksız kazanç ve ahlaksızlıklara düşmemeleri için memurlarınıza yeterince maaş ödeyiniz. Haksızlık önünde eğilmeyiniz. Çünkü haksızlıkla beraber şerefinizi de kaybedersiniz. Haksızlıklara isyan etmeyenler, onlardan gelecek her musibete katlanmalıdır. Halk için en büyük felaket, düşünce ve bilim adamlarının düşük ahlaklı kimseler oluşudur. Halka hürmet edenler hürmete mazhar; halkı tahrik edenler hakarete layık olurlar. Halka saygınlık veren kişi, saygın tutulmuştur. Halkı küçümseyenlerse saygı görmemişlerdir. Halkın önderi olmak isteyen biri önce kendisini ıslah etmeli, daha sonra başkalarını ıslah etmeye başlamalı ve söz ile diğerlerine edep öğretmeden önce güzel davranışı ile onlara edep öğretmelidir. Hayat kötülüklerle insan arasında perdedir. Hayatın karşına çıkardığı müşkül hadiselere sabır ve tahammül et. Onları hiç kimseden bilme ve hiç kimseye karşı kalbinde bir adavet besleme; hiç kimseye hiddet ve şiddet gösterme. Bu suretle hareket edersen en büyük müşkülleri bile yenersin ve sen de "insan-ı kamil" mertebesine erersin. Hayrı yapan, hayırdan da hayırlıdır; şer isteyense şerden de kötüdür. Her huyun en iyisini kendin için seç. Her kim bana bir harf öğretse, ben ona kul köle olurum. Her kişinin değeri, yaptığı güzel işiyle ölçülür. Herhangi bir işte acele etme, hataya düşersin. Herkes için tatlı ya da acı bir son vardır. Herkesin değeri, onun himmeti kadardır. Herşey akla muhtaçtır, akıl da eğitime. Herşeye ibretle bakın ve gördüklerinizden ibret alın. Herşeyin bir belası vardır ve iyiliğin belası da kötü arkadaştır. Herşeyin en iyisi, en yeni olanıdır; ama dostların en iyisi, en eskileridir. Herşeyin sonunu uzun uzun düşünen ve bir türlü karar veremeyenlerden, şecaat ve cesaret namına hiçbir şey beklenemez. Hırs seni kul etmesin, Allah seni hür yarattı. Hırs ve tamah, yorgunluk ve meşakkatin anahtarıdır. Hızlı yükselenlere imreniliyor. Oysa en hızlı yükselenler toz, duman, saman ve tüydür. Hiçbir süs edep kadar güzel değildir. Hiçbir zaman vaadinizden ve sözünüzden dönmeyiniz. Hiç kimsenin hatasını yüzüne vurmayınız. O hatayı işleyene hatasını, başka birini misal göstererek anlatınız. Hiçbir işte lüzumundan fazla aceleci olma. Dikkatli davranış sahibi olanlar, kendilerini bir çıkmaza girmekten muhafaza etmiş olurlar. Hikmet sahibi kişilerin sözleri doğruysa ilaçtır, yanlışsa hastalıktır. Hoş geçinmek aklın yarısıdır. Huzur ve barışçıllığı arkadaş edinmişe yakınlaş, arkadaşlığından mutlu olmadığın kişiden uzak ol. ********************************* İbret alınacak şeyler ne çok, ibret alanlarsa ne az. İhtiras; feyiz ve kemalin en büyük düşmanıdır. İhtiraslı kimse bütün dünyaya sahip olsa da yine fakirdir. İhtiyarlığın, ölüm habercindir. İki şey vardır ki sonu bulunmaz; ilim, akıl. İki şey vardır ki yitirmeden kadri bilinmez; gençlik ve afiyet. İki yüzlü insanlardan uzaklaşınız. Zira iyi vaktinizde etrafınızda dönüp dolaşırlar. Kötü vaktinizde derhal sizden kaçarlar. İki yüzlünün dilinde tat, kalbinde fesat gizlidir. İktisatlı olmayla ihtiyaçların yarısı giderilebilir. İlim bayrağımdır, nereye gitsem benimledir; kalbim ilim ile doludur, sanma ki boş bir sandıktır. İlim bütün iyiliklerin anahtarıdır. İlim hiçbir servet ile satın alınmaz. Onun içindir ki, bir cahil ne derecede zengin olursa olsun, en fakir bir alim ile mukayese olunmaz. İlim maldan hayırlıdır: İlim seni korur, malı sen korursun. Mal vermekle azalır, ilim öğrenmekle artar. İlim hakimdir, mal ise mahkum. İlim sahibi cömert olur, mal sahibi cimri olur. İlim ruhun hakimidir, ilim sahibi cömert olur, mal sahibi cimri olur. İlim ruhun gıdasıdır, mal ise cesedin gıdasıdır. Mal uzun zaman sürecinde tükenir, ilim ise tükenmez ve eksilmez. İlim kalbi aydınlatır, mal ise kalbi katılaştırır. İlim peygamberlerin, mal ise eşkiyaların mirasıdır. İlim meclisi cennet bahçesidir. İlim tükenmez bir hazine, akıl eskimek bilmez bir elbisedir. İlimden başka herşey azaldıkça değeri yükselir, ilim ise çoğaldıkça değeri yükselir. İlmin bereketi güzel ameldir. İlmin veraseti olmaz, ölülerinizin kemikleriyle övünemezsiniz. İlmini saklayan cahil gibidir. İnanan insanın yüzünde güleçlik vardır, kalbindeyse hüzün. Gönlü herşeyden geniştir, nefsi herşeyden alçak. Yücelikten nefret eder, şöhrete düşmandır, gamı gussası uzundur, düşünmesi derin, susması fazladır. Vakti yoktur, çok şükreder, çok sabreder, düşünceye dalmıştır. İhtiyacı olanları görünce, kendi ihtiyacını hatırlamaz bile. Huyu güzeldir, geçinmesi hoş ve yumuşak. Şeref bakımından serttir, huy bakımından alçak. İnat kötülüklerin kaynağıdır. İnatçılık insanın aklına zararlıdır. İnatçılık savaş ve düşmanlığa yol açar. İnatçılığın zararı herşeyden çoktur. İnsaf ihtilafı giderir ve arkadaşlığa yol açar. İnsanı vaktinden önce yıpratan bir şey varsa o da tembelliktir. İnsan belayı dilden bulur. İnsan cahil olduğu şeyin düşmanıdır. İnsan dün bir tohumdu, yarın toprak olacak. İnsanda dil olmazsa, insan söz söylemezse, surete bürünmüş bir varlıktan yahut başıboş bırakılmış otlayan bir hayvandan başka ne olabilir ki? İnsandaki edep, onun altınından daha iyidir. İnsanın en şiddetli düşmanı gazabıyla şehvetidir. İnsanın değeri, önem verdiği şeye göredir. İnsanın dilekleri kendisine yakındır. Her şeyden çok insana yakın olansa ölümdür. İnsanın kendisine iyilik edeni övmesi, iyiliği arttırır. İnsanın kişiliğini sözü teyid eder. İnsanın kurtuluşu doğruluktadır. İnsanın tevazu sahibi olması, kendisine ikram getirir. İnsanlar yaşarken uyur, ölürken uyanırlar. İnsanlara faydası olmayanı ölüler arasında say, git. İnsanları alçaltan ve nihayet mahveden üç şeyden birincisi hasislik, ikincisi servet düşkünlüğü, üçüncüsü ise bencillik ve kibirdir. İnsanların değerlerini ölçmek için değerli olmak gerek. İnsanların en acizi insanlardan kardeş edinemeyenidir. Bundan daha acizi de kardeş edindikten sonra onu yitirendir. İnsanların en alçağı haksız yere başkalarına hakaret edendir. İnsanların en güçsüzü dost bulmada güçlük çekendir, ondan daha güçsüzü ise, dostlarını yitirip yapayalnız kalandır. İnsanların en fazla bağışlaması gerekeni, ceza vermeye en fazla gücü yetenidir. İnsanların güzel edebe, altın ve gümüşten daha çok ihtiyaçları vardır. İnsanların kalbi vahşi ve başıboştur; kim onlarla ilgilenirse onlara doğru cezbolur. İnsanların kıymeti, yaptıkları iyilikler ile ölçülür. İnsanların solukları ecellerine doğru attıkları adımlardır. İnsanlarla öyle geçinin ki öldünüz mü ağlasınlar size; sağ kaldınız mı sevgiyle çağırsınlar sizi. İşlerin en zoru alışkanlığı terketmektir. İyi niyetlilik gönle ferahlık, bedene esenliktir. İyi ve kötü insana aynı değeri vermek doğru değildir, bu suretle birincisini iyilikten soğutur, ikincisini kötülük yolunda cesaretlendirirsin. İyiliği emret ki, iyi ehlinden (iyilerden) olasın. İyilik yapandan şüphelenmek, haksızlıkların en çirkini ve günahların en büyüğüdür. İyilik ediniz, onun mukabilinde fenalık göreceğinizi katiyyen aklınıza getirmeyiniz. İyilikle, hür adamı köle yaparsın. ********************************* Kadına aşırı düşkünlük ahmakların işidir. Kalp kör olduktan sonra gözlerin görmesinde hiçbir fayda yoktur. Kalpler, kaplara benzer. Hayırlı olan, hayırla dolu olanıdır. Kardeşi için kuyu kazan, o kuyuya akibet kendisi düşer. Kendi ayıbına bakan kimse ve onu ıslaha çalışan kişi, halkın ayıbına bakmaz. Kendi çocuğunu edeplendirdiğin şeyle yetimi de edeplendir ve çocuğunun eğitimi için yararlandığın yerden yetim için de yararlan. Kendi görüşüyle yetinen, canını tehlikeye atmıştır. Kendi kadrini bilen helak olmaz. Kendin için istediğini başkaları için de iste. Kendine reva görmediği şeyi başkasına reva gören insan kamil olamaz. Kendisine edep yüklenen kimsenin kötülükleri azalır. Kendini cömertliğe alıştır ve her ahlakın en iyisini seç; çünkü iyilik alışkanlık haline gelir. Kendini güçlükler karşısında sabretmeye alıştır, çünkü haksızlıklar karşısında sabretmek en iyi ahlaktır. Kendini tanımayan kimse kurtuluş yolundan uzaklaşarak cehalet ve sapıklık yoluna giriverir. Kendisini beğenen ve kendisinden razı olan bir kimsenin kusur ve zaaf noktaları aşikar olur. Kendisini beğenen ve kendisinden razı olan kimse birçok üzüntü ve acı çeker. Kendini bilmeyen başkasını nasıl bilir? Kınama ve azarlamada aşırı gitmek inada neden olur. Kıskanç insan hiçbir zaman rahat ve huzur yüzü görmez. Kıskanç kimse daima hasta olur. Kıskançlık hasta eder. Kıskançlık hastalıkların en kötüsüdür. Kıskançlık ateşin odunu yediği gibi iyilikleri yer. Kıskançlık insanın dünyasını karartır. Kıskançlık insanın kalbi ve sinirleri üzerinde kötü etkiler bırakır ve insanı hasta eder. Kıskançlık ruhun hapsidir. Kıskançlık vücudu kemirir. Kim bir işte halka öncü olursa, başkasını terbiyeye kalkmadan kendisini terbiye etmeli. Bu terbiye de diliyle öğüt vermeden önce, huyuyla öğüt vermek suretiyle olmalı. Nefsine muallim olup kendini terbiye eden kişi, insanlara muallimlik edip onları terbiye edenden daha fazla ululanmaya değer. Kim halkın ayıplarını görür, onları kınar, fakat kendisi de o işleri yaparsa, ahmağın ta kendisidir. Kimin söylediğine değil, ne söylediğine bak. Kişi bilmediğinin düşmanıdır. Kişi dili altında saklıdır. Konuşturunuz, kıymetinden neler kaybettiğini anlarsınız. Kişinin karşılaşacağı bütün sorunların kolay olması beklenemez, bazılarının kolay olmasının yanında bazıları zor olacaktır. Kişinin yapısını oluşturan öz iyi değilse, o kişinin ağzından iyi sözler çıkmaz. Kitaplar, bilgi sahiplerinin bahçeleridir. Konuşun da tanışın, çünkü insan dilinin altında gizlidir. Kötü alışkanlıkları terketmek, en büyük ibadetlerdendir. Kötü evlat, insanın en büyük musibetlerindendir. Kötü evlat, ailenin şerefini yıkar ve geçmişine leke sürer. Kötü evlat anne ve babanın şerafetini yok eder ve geriye kalanları rezil eder. Kötü huylarını terk et. Halkın hürmetlerine mazhar olursun. Kötü insanlarla oturup kalkmak, iyi insanlar hakkında su-i zan doğurur. Kötü zanlı olup, dostlarını elinden çıkarma. Kötülükten çekinmek, iyi bir iş yapmaktan yeğdir. Kutsal görevinizin yoksul, sakat ve yetimlere bakmak olduğunu hiç aklınızdan çıkarmayın. Memurlarınız onları incitmesin, onlara kötü davranmasın. Onlara yardım edin, koruyun ve yardıma ihtiyaç duydukları her zaman huzurunuza çıkmalarına engel olmayın. Küçük bir insandan gelen büyük bir fikri küçümseme. Küçüklükte soru soran kimse, büyüdüğünde cevap veren biri olur. ********************************* Mal çokluğu kalpleri bozar, günahları doğurur. Mal, isteklerin temelidir. Mal-mülk toplayıp biriktirme, kime topladığın bilinmez. Mal-mülk insanın gözünü doyurmaz, kalp zenginliğine çalış. Malından vermeyeni zenginlerden sayma. Marifetlerin en üstünü insanın kendisini tanımasıdır ve en büyük cahillik ise insanın kendini tanımamasıdır. Mazideki esefli ve üzüntülü olaylarla kalbini doldurma, gelecekle uğraşmaya zaman bulamazsın. Mazluma yardımcı ol, zalime düşman kesil. Mazlumun öç alma günü zalimin zulmettiği günden daha korkunçtur. Memurlarınızı seçerken zalim yöneticilere hizmet etmemiş ve devletin suçlarından ve zulümlerinden sorumlu olmamış bulunmalarına dikkat ediniz. Memurlarınızın hareketlerini kontrol ediniz ve bunun için güvendiğiniz samimi kişileri kullanınız. Mektuplar ve müracaatlara bizzat kendiniz cevap veriniz. Midenizi fazla hayvan mezarlığı yapmayınız. Milletlerin ölçü ve terazisi adalettir. Mutlu ile arkadaş olan mutlu olur. Mükemmel insan eksiklerini ve kusurlarını bilendir. En kötüsü ise insanların doyumsuz isteklerin ve hırsın peşine düşmesidir. ********************************* Namus, güzelliğin sadakasıdır. Ne kadar tenha bir yerde olursa olsun bir fenalık yaparken, seni hiç kimsenin görmediğine hükmetme. Seni mutlaka bir gören vardır. O da Allah'tır. Ne yüksek mevki ile sevin, ne de düşkün olduğuna üzül. Nefsine hakim olman en üstün güç, kudrettir. Ona buyruk yürütmen en hayırlı emarettir. Nerede bir bilgin görürsen, hemen buyruğunu kabul edip hizmetine gir. Nice kan vardır ki, onu dil döker. Nice zengin vardır ki, yoksuldan da yoksuldur; nice büyük kişi vardır ki, her aşağılık kişiden de aşağıdır, nice yoksul vardır ki, bütün zenginlerden daha zengindir. ********************************* Oyun hayranı biri saadete eremez. ********************************* Ölüm cebimizde bize hep eşlik etmektedir, neden cahillerde feryadla karşılanır, ölüm neden böyle şaşkınlık yaratır? Öfke delilikten bir bölümdür. Çünkü sahibi nadim olur, nadim olmuyorsa deliliği adamakıllı pekişmiş demektir. Öfke gücünü izleyecek olursan seni helak eder. Öfke korkunç bir ateştir. Onu bastıran ateşi söndürür, yapamayan içinde yanıp gider. Öfke kötü bir arkadaştır. Kusur ve çirkinlikleri açığa çıkarır, insanı kötülüğe yakınlaştırıp iyilikten uzaklaştırır. Öfke ve kızgınlıktan koru kendini. Çünkü başlangıcı delilik, sonu pişmanlıktır. Öfkeden kaçın, sakın öfke sana galip olup alışkanlık haline gelmesin. Öl de alçalma, azı yeter bul da yüzsuyu dökme. Çalışıp da bir şey elde edemeyen oturunca hiçbir şey elde edemez. Öldükten sonra yaşamak isterseniz kalıcı bir eser bırakınız. Ölümü unutmak, kalbi paslandırır. Ölümü unutmayan, güzel şeylere tutkun olur. Ölümün belirtisi doğmaktır. Önder önce kendini eğitmeli, sonra diğerlerini. Önce kendi edebiyle örnek olmalı, sonra öğüt ve nasihatla. Övünmeye değer şeyler güçlü akıl, utanma, nefsinden sakınma ve eğitimdir. Öyle bir devir ki hiçbir arkadaşın senden hoşnut değil ve öyle bir devir ki hiçbir dostun sana dürüst ve gerçek dost değil. Öyle bir kimseyi dost tut ki, aranızda kardeşlik husule gelsin ve senin bulunmadığın yerlerde, seni müdafaa etmek için düşmanlarınla pençeleşsin. ********************************* Parçalayıcı ve yiyici yırtıcı hayvan, zalim ve zorba bir validen iyidir. ********************************* Renkten renge giriş, inançtan inanca geçiş, ahmaklığın alametlerindendir. Rezil kişilerin başa geçmesi, insanlara afettir. ********************************* Sabır acılığının meyvesi zaferdir. Sabır en güzel huy, ilim de en şerefli süs eşyasıdır. Sabır iki türlüdür: istemediğin, hoşlanmadığın şeye sabretmek ve sevdiğin, istediğin şeye sabretmek. Sakın başkasının kölesi olma; çünkü Allah seni hür yaratmıştır. Sakın aile ve akrabalarının bedbahtlardan olmasına sebep olan birisi olmayasın. Sana cefa edeni utandırman için hoşça geçinmeye çalış. Sana niçin yaptığını sorduklarında utanacağın ve yalanlamaya kalkacağın işleri yapmaktan çekin. Sana karşı iyilik yapanlara ve teşekkür etmesini bilenlere iyilik et. Sana öğüt veren, sana geniş kredi açmış tüccara benzer. Sefih olanlar lisanla dostluk gösterirler. Fakat kalbleri fesatla doludur. Seni yalnız iyi günlerinde arayan, düşkün günlerinde senden kaçacaktır. Seni, sende bulunmayan özellikler ve değerler icat ederek koltuklayan, bir gün gelir yapmadığın suçları da üstüne yığarak seni çekiştirmeye, çeliştirmeye kalkar. Senin hakkında iyi zanda bulunanın zannını gerçekleştir. Seviyesiz insanların bana cahilce sözlerine karşılık vermekten tiksinti duyarım. Sırlarını ona buna açıyorsan başına gelecek zilletlere razı ol. Siyasetlerin (yönetimlerin) en zoru alışkanlıkları değiştirmektir. Sizin en kötünüz insanları çekiştirerek dostlar arasında ayrılık düşüren ve temiz insanlara kusur bulan kimsedir. Sizler mallarınızla halkı kuşatamazsınız (onların gönüllerini hoş edemezsiniz); öyleyse açık yüzlülük ve güzel davranışınızla onları kuşatınız. Soruya verilen cevap çoğalınca doğru gizli kalır. Soyluluk; babaların, anaların mensup oldukları soyla boyla değil, övülecek üstünlükle kazanılır. Söylemediğin sözün hakimi, söylediğin sözün mahkumusun. Söyleyene bakma, söylenene bak. Söz ilaçtır; azı yaşatır, çoğu öldürür. Söz, ok ve mızraktan daha tesirlidir. Söz dilinin sustuğu ve amel dilinin söylediği nasihat hiçbir kulak tarafından kovulmaz ve onun faydası ile hiçbir fayda bir olmaz. Söz sizin ağzınızda olduğu sürece, söz sizin esiriniz, söz ağzınızdan çıktıktan sonra siz sözünüzün esiri olursunuz. Sözün gümüş olsa da, ey nefs sükut (suskunluk) altındır. Sözün güzelliği, kısalığındadır. Sözünde duramayacağın bir yerde söz verme ve kefaletine vefa edemeyeceğin yerde kefil olma. Susmak ağırbaşlılığı artırır. Susmak, sana ağırbaşlı bir elbise giydirir ve sonunda özür dileme zorundan korur. Sükut yalan söylemekten ve başkalarını çekiştirmekten herhalde evladır. ********************************* Şahsınıza fenalık eden bir düşmanı affediniz. Lakin vatanınıza ve milletinize fenalık eden bir kimseyi asla affetmeyiniz. Şehvet bir kapıdan girer, akıl öbür kapıdan çıkar. Şer'den çekinen kişi, hayır yapana benzer; suçtan sakınan kişi, iyilikte bulunana döner. Şeref ve namus, en büyük hazinedir. Onlara malik olanlar, hayatlarını daima memnun ve mesut geçirirler. Şeref ve soyluluk, yüksek özellik ve niteliklerden gelir, ataların çürümüş kemiklerinden değil. Şerefine düşkün olan kötü cevap almaktan kendini sakınır. İnsanların davranışlarını düşünerek ve gözeterek onlarla uyum içinde yaşayan kendi kişiliğini de korur. Şerefli ve önemli bir mevkiiniz olması için bilime sarılınız. Şiddetli istek mutluluğun en büyük düşmanıdır. Şükür nimetlerin süsüdür. ********************************* Tamah mihneti davet eder. Taraf tutmayın, bazı insanları kayırmayın. Bu tür davranışlar sizi zulme ve despotluğa çeker. Tarımla uğraşanlar devletin servet kaynağıdır ve bir servet gibi korunmalıdır. Tecrübe fayda ile beraber gelen ilimdir. Terbiyesizlikle kendisini düşüreni, soydan gelme asalet yükseltemez. Tevazu gösteriniz ki, halkın hürmet ve saygısını kazanasınız. ********************************* Uygunsuz yerlere giren, kendini töhmete kaptırır. Utancın üstünü, insanın kendinden utanmasıdır. ********************************* Üç şey hayatı tatsızlaştırır: kin, kıskançlık ve kötü huyluluk. Üç şey insana hayatı zindan eder: Ağırlaşan aile yükü, borçların baskısı ve bir hastalığın sürüp gitmesi. Üç şeyi kendinizde tutup saklayınız: cesaretiniz, bilginiz ve malınız. İnsanlar bu üç sahip olduğunuz şeye düşmandır ve o insanları ancak bu üç şeyi kaybetmeniz sevindirir. Üstünlük taslamak ayıpların en kötüsüdür. ********************************* Verilen söz zamanında yerine getirilmesi gereken bir borçtur. ********************************* Ya siz bizi yok edersiniz ya da biz sizi yok ederiz. Ya da barışı daha uygun görürsünüz. Yakınlarına yardımı bırakan, düşmanlarına yardım etmiş olur. Yalan hıyanettir, doğruluk emanettir. Yalan söylemenin sonu kınanmaktır. Yalancılardan daima uzak bulununuz. Çünkü onlarla içli dışlı olur ve onlarla dolaşıp kalkarsanız, siz de yalancı olursunuz. Yalancıların başlıca sıfatları şunlardır: Önce sana diller döker, birçok şeyler vaad eder, sonra senden vazgeçer, daha sonra da arkandan senin aleyhine birçok şey söyler. Yalandan daha kötü bir kabahat yoktur. Yalanlanacağından korktuğun bir şeyi anlatma. Yanlışını gününde görüp nefsine sitem edersen yanlışın faydaya dönüşür. Dünde kalan yaşam geçmişle yok olur gider. Yapman gereken hayırlı, yararlı işleri yarına bırakma. Bakarsın yarın olur da, sen olmazsın. Yaptığın iyilikleri ve sana anlatılanları gizle. Yaşamın tecrübeleri doğru karar verebilmeyi öğretti, öyle ki artık beni bitirmeye, yok etmeye gelen şeyleri ben bitirip yok ettim. Yeni ilmi şeyleri öğrenmekle, kalbinizin yorgunluğunu ve rahatsızlığını giderin, çünkü kalpleriniz de vücudunuz gibi yorulur. Yeni mal mülk edinmeden önce yığdıklarınızı kullanınız. Yoksullar bazen çok müşkül durumlarda kalırlar. Söyledikleri sözler ne kadar doğru olursa olsun, onları dinleyenler sözlerine kulak asmazlar. Yoksula yardımı dilenmeden yap. Sen onu el açmak zorunda bırakırsan, verdiğin sadaka ile, onun sadakadan daha değerli olan haysiyetini satmaktan kurtarırsın. Yoksullarla otur, şükrünü artırırsın. Yoksulluğunu gizle, yoksa itibarın sıfıra iner. Yola düşmeden arkadaşı, eve girmeden de komşuyu sor. Yüzünüze karşı yapılan şişirme övgüleri dinlemekten kendinizi koruyunuz. Çünkü onlar kalpleri kirletip ortalığa pis bir koku yayarlar. Yumuşak ahlak soyluluk ve büyüklüktendir. Yumuşak huyluluğun bitmez tükenmez kaynağı ol. Kimseye asla eziyet etme, yaptığın şeyin sonuçlarını görür ve duyarsın. Yumuşak konuş, sevilirsin. Yüce kişinin aç kalınca, aşağılık kişinin karnı doyunca saldırısından korkun. Yükseklik taslamak alçaltır, alçak gönüllülük yükseltir. ********************************* Zalime gelip çatan adalet günü, mazlumun uğradığı cevir ve cefa mihnetinden çetindir. Şiddet son dereceyi buldu mu ferahlık gelir çatar. Bela halkaları tam daraldı mı genişlik yüz gösterir. Zaman bana karşı maske takındı, beni tanımazlıktan geldi, bilmedi ki ben güne saygılıyım ve talihsizliklerin en korkulusunu bile kolay şeymiş gibi karşılarım. Zaman ibret aynasıdır. Zaman kendine uymazsa, kendini zamana uyduranlar en akıllı kimselerdir. Zaman uzasa, sonu gecikse bile sabreden mutlaka zafere ulaşır. Zamanının bir kısmı maziye karıştı. Geride kalan günlerinin sayısı da belli değil, fırsat varken çalış. Zamanın icaplarına uymayanlar, sürüden ayrılmış koyunlar gibi geri kalırlar. Zayıfları ziyaret etmek alçak gönüllülüktendir. Zenginlik gurbette bir vatan, fakirlik vatanda bir gurbet gibidir.
Zaman kendine uymazsa, kendini zamana uyduranlar en akıllı kimselerdir. Ben sımdı akılılıkmı yaptım bılmıyorum ama Sahımın sozune bu yonde bazı cıddı adımlar attım Emegıne saglık cAn Tesekkurler...
