KAYSERİ TAYYARE FABRİKASI (K.T.F.): 1928 yılında kapatılan Tomtaş tesisleri, 1932 yılında “Kayseri Tayyare Fabrikası” adıyla yeniden faaliyete geçti. Organizasyon olarak Hava Müsteşarlığı’na bağlı idi. Ancak resmi açılışı 1933 yılında yapılmıştır. Ocak 1932 de Milli Müdâfaa Vekâleti ile Curtiss Aeroplane&Engine Co. Inc. arasında yapılan antlaşmaya bağlı olarak, 33 tane Curtiss Hawk-34 (bazı kaynaklara göre 35 uçak O.G.B.) ve 8 tane Curtiss Fledgling N2-C1 tipi uçağın 1933’ten itibaren, Kayseri Tayyare Fabrikaları'nda yarı üretim, yarı montajı yapılacaktı. İlk uçak Temmuz 1934 tarihinde test uçuşuna çıktı. 1935 yılında, 3 değişik tip olmak üzere 50 adet planör, Türkkuşu için üretilmiştir. Ekim 1939 tarihinde Türkiye-Fransa-İngiltere arasında imzalanan antlaşma sonucu sağlanan uçaklarla, Türk Hava Kuvvetleri uçak envanteri zenginleşmişti. Ancak, II. Dünya Savaşı boyunca yoğun uçuşlara bağlı olarak, ordunun bakım-revizyon ihtiyacı da artmıştı. K.T.F.'nda bu dönemde uçak üretimi yerine, mevcut uçakların bakım-revizyonu ile kaza geçiren uçakların onarım faaliyetlerine ağırlık verildi. Fabrikada çalışan sayısı bin civarında idi. Ayrıca fabrikanın ek tesislerinde paraşüt, uçak lastiği, plastik, çinkograf gibi atölyeleri mevcuttu… 1936 yılında Alman Gothaer Waggon Fabrik şirketiyle yapılan bir tür lisans antlaşması çerçevesinde, 45 adet Gotha Go145A tipi eğitim uçağının yarı üretim yarı montaj faaliyetlerine 1937 tarihinde başlanmıştı. Ayrıca 1936 yılında Polonya'nın Pontstwowe Zaklady Lotnicze firmasıyla bir lisans antlaşması yapılmıştı. Bu antlaşmaya bağlı olarak K.T.F.'nda yine 1937 yılından itibaren, PZL-24A, PZL-24C tipi uçaklardan toplam 24 adet üretilmişti. 1939 yılı sonuna gelindiğinde K.T.F.'nda değişik tiplerde 112 adet uçak üretilmiştir. II. Dünya Savaşı'nın başlarında bazı yabancı ülkelerinden ortak uçak üretimi teklifleri yapılmıştı. Örneğin; İngilizler Hawker Hurricane Mk. IIC tipi av uçaklarını doğrudan Türkiye'ye satmak yerine, lisansını vererek K.T.F.'nda üretim teklifinde bulundu. Ancak, Türk yetkililer bu teklifi reddettiler! 1939-1944 yılları arasında yine de 162 adet Hurricane tipi av uçağı, İngilizlerin askeri yardım çerçevesinde Hava Kuvvetleri envanterine dahil oldu. Bu arada İngilizler de bu uçakların üretimini başka ülkelere kaydırdılar. Uçak üretiminde lisans antlaşmalarının sonuncusu 1940 yılında İngiliz Phillips&Powis Aircraft Ltd. şirketiyle yapılmıştı. Antlaşma çerçevesine bağlı olarak 24 tane Miles M.14 Magister tipi eğitim uçağı, K.T.F. kapanıncaya kadar son kez üretilmiştir. Bu arada K.T.F. kapanıncaya kadar, 14 çeşit uçak motorunun revizyonu da gerçekleştirilmiştir. Savaş içinde yine uçakların kuyruk tekerlek lastiklerinin ikmal sorunu, günlük uçak faaliyetinde önemli bir azalmaya neden olmuştu. Bu yüzden K.T.F. deki lastik atölyesinde, Müdafaa Vekâleti’nin girişimiyle üretime geçildi. İstenilen sonuçlara ulaşılamasa da, o zamanların günlük ihtiyacın karşılanmasında etkili olmuştu. Bu girişim Türkiye'de ilk uçak lastiği üretimi olmuştu. Ancak II. Dünya Savaşı sonunda meşhur (!) “Amerikan Askeri Marshall Yardımı” çerçevesinde, siyasi yetkililerde lastik üretimine gerek olmadığı kanısı gelişti... 1947 yılında lastik atölyesinde çıkan yangın, uçak lastiği üretimine son noktayı koydu. Uçak üretim faaliyetleri 1950 yılından sonra durdurularak tüm tesisler, Türk Hava Kuvvetleri'ne devredilmiştir. Tesislere daha sonra Kayseri Hava İkmal Merkezi kurularak, yerleşmiştir. Bu devirden sonra burada Hava Kuvvetleri'nin pervaneli uçaklarının fabrika seviyesi bakım-revizyonları (overhaull) yapılmıştır. 1950 yılında devirden hemen önce TOMTAŞ + K.T.F. tesislerinin kapasite ve faaliyetleri; 20 bin metrekare kapalı, 30 bin metrekare açık alan ve 4 hangarda 26 mühendis ve 160 teknisyenle, kısıtlı bir şekilde yürütülmekteydi. 4- TÜRK HAVA KURUMU UÇAK FABRİKASI: 1935 yılına kadar bağış topla***** orduya uçak almak gibi görevler üstlenen Türk Tayyare Cemiyeti'nin, 24 Mayıs 1935 tarihindeki 6. kongresinde, mevcut tüzük ve ismi değiştirilerek Türk Hava Kurumu adını aldı. Bu tarihten sonra daha çok Türkiye'de sportif havacılık faaliyetlerini organize ve yürütme görevini üstlendi… Ancak, 1936 yılında T.H.K uçak imalatı için Ankara'nın Akköprü beldesinde marangoz atölyeleri kurarak çam, dişbudak, karaağaç, kayın gibi yerli ağaçlardan uçak malzemeleri (gövde, kanat, kuyruk v.s) üretimine başlandı. 1938-1939 yılları arasında 150 planör üretildi. 1940 yılından sonra Akköprü'deki atölyeler geliştirilip fabrika haline getirildi. Tamamen ahşaptan gövde ve kanatları olan Miles M.14 Magister eğitim uçaklarının üretimine Eylül 1940 tarihinde başlandı. 24 uçaklık projenin son uçağı, 1947'de üretilip Türk Hava Kuvvetleri'ne teslim edildi. (Bazı kaynaklara göre proje, 30 uçaktır. O.G.B.) II. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla bazı Alman ve Polonyalı uçak mühendis ve teknisyenleri, 1941 yılında Türkiye'ye sığınmışlardı. Bu kişiler havacılık alanında Türkiye'de faydalı olabileceklerini yetkililere ilettiler. Bunun üzerine hükümet T.H.K'yı bir uçak fabrikası kurarak, hafif eğitim uçaklarının üretimi için görevlendirdi. 1940 yılında hazırlanan Etimesgut Uçak Fabrikası projesi, 1941'de hayata geçirilerek inşaata başlandı. Fabrika, kapalı alanda uçak imalat ve montajı için bir hangar ile diğer mühendislik birimlerinden kurulmuştu. Üretilen uçak ve planörlerin gövde, kuyruk ve kanatları tahtadan, kaplamaları ise kontrplak ve bezden yapılmaktaydı. Başlangıçta üretim için malzemelerin çok büyük bölümü dış ülkelerden sağlanırken, yurtiçi kaynaklarını bularak kullanma çabaları zamanla giderek artmıştı. 1944 yılında Akköprü'deki uçak fabrikası yine T.H.K’ya bağlı olarak, Etimesgut uçak fabrikasına nakledilir. Bundan sonra Akköprü tesisi, mobilya fabrikası olarak faaliyetini sürdürür. Öte yandan, Etimesgut tesisleri 13 bin 790 metrekare kapalı alan, yaklaşık 1200 kişinin çalıştığı, 8 milyon sermayeli bir işletme olarak faaliyete geçmişti… Polonyalı 35 mühendis ve teknisyen, 1941-1947 yılları arasında çalışmıştır. 1946 yılında Türk mühendisler fabrikada görev alırlar. Ardından, Polonyalıların ülkenin gereksinimleri doğrultusunda çalışmadıklarını, savurganlık yaptıklarını iddia ederler. Bu arada Vatan Gazetesi baş yazarı Ahmet Emin Yalman tarafından, Polonyalıların aleyhine kampanya başlar… Sonuçta savaşın bitmesiyle de Polonyalılar 1946’dan dan itibaren peyderpey ülkelerine dönerler. (Ancak Ahmet Emin Yalman'ın bir Amerikan uçak üreticisinin Türkiye temsilcisi olduğu gerçeği yıllar, çok sonra öğrenilecektir! O.G.B.) Fabrika 1952 yılında Makine Kimya Endüstrisi Kurumu'na (M.K.E. devredilinceye kadar, Miles M.14 Magister uçaklarında bir takım değişiklikler yapılarak, çok farklı alanlarda kullanılabilir hale getirilmiştir. Bu değişikliklerle uçak planör çekme, zirai ilaçlama ve ileri eğitim uçuşlarında uçurulmuştu. Fabrikada Üretilen Uçak Tipleri:THK-2: Tek motorlu, tek kişilik eğitim ve akrobasi uçağı olup 6 adet üretilmiştir. ABD’nin Marshall yardımı programı yüzünden üretimi askıya alınmıştır. THK-5: 2 motorlu olan bu uçak, ambulans hizmetleri için, 6 adet üretilmiştir. 1 pilot, 1 doktor, 1 hemşire ve 3 tane sedyeli hasta taşıma kapasitesine sahipti. Uçaklardan bir tanesi 9 Aralık 1951'de Danimarka'nın Falch şirketine satılıp, sağlık hizmetinde uzun yıllar kullanıldı. Aynı şirketin, THK-5 modelinden ikinci bir uçak alma talebi, hükümetin satışa olumsuz bakması yüzünden hiç gerçekleşemedi... THK-11: 3 kişilik hafif turistik gezi uçağı olarak tasarlanıp, bir tane prototipi üretildi. Tahta yapısı, gövde ve kanatları kontrplak kaplamalı, ayrıca arkadan itmeli (motor-pervane) güç kaynaklı olarak dizayn edildi. İlk test uçuşunda motorun soğutma problemi yüzünden prototip hurdaya ayrıldı ve proje iptal edildi. UĞUR (Magister-14): Magister uçaklarının, fabrika T.H.K. yönetiminde iken başlayan 60 uçaklık üretim projesi; fabrika M.K.E.K.'na devredildikten sonra da devam ederek tamamlanmıştır. (59 tane uçağın üretimine ait kayıt vardır. 60. uçağın üretilip üretilmediği hakkında her hangi bir bilgiye rastlanamamıştır. O.G.B.) Fabrika M.K.E.K.'na devredildikten sonra, uçak tipi MKEK-4 Magister olarak anılmıştır. Bunlardan üç tanesi Ürdün'e hediye edilmiştir. (Bazı kaynaklara göre takas karşılığı satılmıştır. O.G.B.) Fabrikada Uçak Tasarımları: Haziran 1952 tarihine fabrika M.K.E.K.'na devredilinceye kadar, proje bazında epeyce çalışma yapılmıştı. Bunların başında THK-15 iki kişilik ileri eğitim uçağı gelmektedir. Uçak tamamen alüminyum gövdeli olarak tasarlanmıştı. THK-12, THK-13, THK-14 ve THK-16 uçaklarının tasarımları ile bu modellerden bazı prototip üretim çalışmaları yapılmıştır. Bazı kaynaklara göre T.H.K. Etimesgut tesislerinde 158 adet uçak, 108 adet planör üretilmiştir. Bu çalışmalara ek olarak Hava Kuvvetleri'nin elindeki Oxford Counsul, Miles Magister ve Miles Master uçaklarının fabrika seviyesi bakımları da yapılmıştır.1950 yılında, özellikle ABD askeri Marshall yardım projesi nedeniyle, yeterli siparişi ordudan alamayınca, fabrika mali zorluklara düşmüştür. Haziran 1952 tarihinde faaliyetlerine son verip Makine Kimya Endüstrisi Kurumu'na devredilmiştir. 1956 yılına kadar mevcut uçak üretim projesine devam eden fabrikada, 1962 yılında tüm havacılık faaliyetleri durdurulmuştur. T.H.K. uçak fabrikasının faaliyetinin sona erdirilmesindeki temel amaç; dönemin başbakanı Şemsettin Günaltay'ın bir konuşmasındaki şu sözleriyle çok net anlaşılır: “Türk Hava Kurumu'nun asli görevi pilot yetiştirmektir. İhtiyaç olan askeri ve sivil eğitim uçakları ile diğer savaş uçakları, Amerikan yardımı olarak gelmektedir!..” Taysu Projesi: 1992 yılında T.H.K.'nda uçak üretimi yeniden gündeme geldi. II. Hava İkmal Bakım Merkezi projeye danışman olarak katıldı. İngiliz EPA firmasının Norman NAC-6 Fieldmaster tipi uçağının know-how, patent ve lisans hakları satın alındı. Uçak, eğitim, tarımsal ilaçlama ve yangın söndürme amaçlı kullanılabilecekti. Uçak üretimi yeri için Türkkuşu tesisleri seçildi. TC-ZBD tescilli ilk uçağın montajı Ağustos 1997'de başlayıp, test uçuşu Ekim 1998'de yapıldı. TC-ZBC tescilli ikinci uçağın montajı ise Ağustos 1998'de tamamlandı. 1999 yılında proje hükümet tarafından iptal edildiğinde, iki uçak daha imal edilmişti. Ancak motor ve pervane temin edilemediği için bunlar hiç uçmadılar!.. 4.a) ANKARA RÜZGÃR TÜNELİ (ART) Polonyalı teknik elemanların yardımıyla Ankara Beşevler semtinde ses altı (subsoni ölçümler için, Ankara Rüzgâr Tüneli inşaatına 1947 yılında başlandı. 1949 yılında donanım ve diğer teçhizatın montajına başlanarak, tesis 1950 yılında kullanıma hazır hale getirildi; tamamlandığı zamanlarda Avrupa'nın en büyük rüzgar tüneli idi... Burada uçak modeli, kanat, profil ve pervane üzerine aerodinamik araştırmalar yapılacaktı… Büyük bir talihsizlik olarak 1950 yılında Türkiye'de uçak üretim faaliyetlerine son verildiği için, A.R.T. de çalışmalarını durdurmak zorunda kaldı. Tesis 1956 yılında Savunma Bakanlığı'na devredildi. Uzun yıllar çalışmadan atıl kalan A.R.T. bir ara depo olarak da kullanıldı. 1998 yılında geniş çaplı bakım, onarım, hatta yenileme çalışmalarından sonra faaliyete geçti. TÜBİTAK'a bağlı SAGE (Savunma Sanayi Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü) tarafından yerli roket üretim çalışmaları için kullanılmaktadır. 4.b) T.H.K. UÇAK MOTORU FABRİKASI: Tesis, 1945 yılında Ankara Gazi Orman Çiftliği yakınında kuruldu. 29 Ekim 1948 tarihinde motor üretimine başladı. Yıllık motor üretim kapasitesi 200 idi. Polonyalı mühendis ve teknisyenlerinin de görev aldığı fabrikada, İngilizlerin 145Hp.lik De Havilland Gipsy Mayor 10 tipi uçak motorları üretildi. Bu motorlar, Uğur tipi eğitim uçaklarında başarıyla kullanıldı. 25 adet üretilen bu motorların devamı için Milli Müdâfaa Vekâleti’nden yeterli sipariş alınamayınca, mali zorluklara düşüldü. Akabinde fabrikada motor üretim faaliyetlerine son verildi. Devam etmekte olan 60 adetlik MKEK-4 Uğur uçakları projesini tamamlamak için, İngiltere'den 35 adet motor satın alındı! Fabrika 1951 yılında M.K.E.K.'na devredildi. 1955 yılından itibaren tesislerde, traktör üretimi başladı. Değerli Dostlar bu resimleri Kayseride Hava üssünden resimlerini çektiğim gerçekten üretilen uçak resimleridir.
Malum değerli Can sizin teşrif ettiğiniz ve yorumunuzla onurlandırdığınız bloğum.Hatta ilk ve son yorum Değerli Canlar okunası yazılar varZiyaret ederlerse mesut bahtiyar olurum.Teşekkürler.
