Şarkiyatçılar açısından Alevilerin Emevi karşıtı kıyamlarının sebebi

Şarkiyatçılar açısından
Alevilerin Emevi karşıtı kıyamlarının sebebi
Muhammed Bagır Talebi
2007/06/28 03:43 News Group: Fikri Makaleler Code: TB04110-06

Şarkiyatçıların İslam tarihi ile ilgili bir çok eseri bulunmaktadır ki bir bölümü de Alevilerin kıyamı olmak üzere Emevi karşıtı kıyamlardan oluşur . Bu kıyamları irdelediğimiz zaman bazı şarkiyatçıların Emevilerin taraftarlığına soyunduğunu ve tarih boyunca bu sülaleye atfedilen suçlamaları renksizleştirmeye çalıştığını görmekteyiz.


Şarkiyatçıların İslam tarihi ile ilgili bir çok eseri bulunmaktadır ki bir bölümü de Alevilerin kıyamı olmak üzere Emevi karşıtı kıyamlardan oluşur . Bu kıyamları irdelediğimiz zaman bazı şarkiyatçıların Emevilerin taraftarlığına soyunduğunu ve tarih boyunca bu sülaleye atfedilen suçlamaları renksizleştirmeye çalıştığını görmekteyiz . Kimi şarkiyatçılar da tüm sosyal ve siyasi gerekçeleri hiçe saymak suretiyle veya sözde bilimsel yaklaşımlar sayesinde bu hanedanın yaptıklarını aklamaya çalışmıştır.
Fakat bazı şarkiyatçılar da insaf çemberinden dışarı çıkmamış ve sadece ilim ve bilim uğruna ve tarihi kültüre hizmet babından hareket etmiş ve tarihi gerçekleri olduğu gibi aktarmıştır . Ancak bu kesim de sadece ehli sünnet kaynaklarından yararlanmış ve şia mezhebinin önemli kaynaklarına pek baş vurmamıştır . Örneğin Şpuler başka kaynaklar bulamadıkları için ellerinde bulunan kaynakları kullanıp onları kabul etmek gerektiğini belirtiyor .
Öte yandan bazı şarkiyatçılar da hicri kameri 3 . ve 4 . yüz yıllarda İslami tarihçilerin telif ettiği eserleri de dikkate almıştır . Ancak o dönemin tarihçileri Abbasi hanedanının egemenlik ve sultası altındaydı ve bu yüzden Abbasi eğilimli tarihçiler sayılır ve tarihi gerçekleri olduğu gibi ifade etmiş olmaları söz konusu olamaz veyahut Alevilere yönelik tahrifatı ve sahte hadisleri olduğu gibi kabul etmiştir .
Öte yandan şarkiyatçılar da Emevilerin Hıristiyanları desteklemesi ve onları devlet erkanında işe alması yüzünden tarafsızca yargı yapmış olamaz . Her halükarda şarkiyatçıların eserlerini okumak ve irdelemek isteyen okurlar , ki sayıları pek de az değil , daha fazla dikkat etmeli ve onların tarihe hangi açıdan baktığına dikkat etmelidir . Acaba bu şarkiyatçılar tarihi belgeleri iyice irdelemiş midir? Acaba rivayetleri ve anlatılanları eleştirel bir yaklaşımla ele almış mıdır? Acaba tahrifatı ve sahte belgeleri aşarak gerçekleri ifade edebilmiş midir? Tüm bunlardan sonra kendiniz bizzat kesin bir yargıya varmanız gerekecektir . Ama her şeyden daha önemli olan konu , ancak Ehli Beyt (sa) sevgisiyle doğru kaynakları irdeleyip Alevilerin kayım veya gerektiğinde suskunluk felsefesi hakkında sağlıklı fikir yürütmek mümkün .
Şimdi aşağıda bazı şarkiyatçıların yazılarını kısaca aktarıyoruz .

1 - Karl Brokelman , Alman asıllı , 1956 :
Bu şarkiyatçı İslami eserlerle ilgili çok değerli telifleri bulunmakta (1) . Yazar İslami devletler ve milletler adlı eserinde Hz . İmam Hüseyin (sa) kıyamının sebebini Yezid ile biat etmemek ve ona teslim olmamak ve Kufe halkının ısrarlı daveti olarak ifade ediyor . yazar ayrıca Hz . İmam Hüseyin (sa)’nın şehadetini siyasi tesir ve etkileri yanı sıra şia mezhebinin güçlenmesi ve yaygınlaşmasına sebep olduğunu vurguluyor (2) .
Yazar Zeyd Bin Ali’nin kıyamının gerekçesini şöyle ifade ediyor :
Kur'an'ı Kerim ve sünnete uyulması ve Emevi iktidarının kötü unsurlarının iktidardan uzaklaştırılması ve zayıf insanları desteklemek ve Huşam Bin Abdulmelik hükümeti tarafından mağdur duruma düşenlerin haklarının iade edilmesi ve ülke geliri ve Beytulmalın adaletli bir şekilde dağıtılması ve uzak yerlerde savaşan askerlerin geri getirilmesi (3) .

2 - Geyp Hamilton :
İskoçyalı Hamilton Alevilerin kıyam sebebini Hz . İmam Ali (sa) hanedanını hilafete geri getirme şeklinde açıklıyor .

3 – Petroşfski : Bu şarkiyatçı da Brokelman ile aynı görüşü paylaşıyor ve Emevilerin Alevilerden (Hz . İmam Hasan ve Hz. İmam Hüseyin’in evlatlarına) kuşkulandıklarını ve onları devlet erkanından ve mevkilerden uzak tuttuklarını ve tehlikeli gördükleri bazılarını da helak ettiklerini belirtiyor ve Zeyd kıyamının da Kufilerin daveti üzerine gerçekleştiğini vurguluyor (5) .

4 – Şpuler :
Bertold Şpuler de yanlışlıkla Alevi liderleri siyasi bilgiden yoksun olmakla suçlayan şarkiyatçılardan biridir . Bu şarkiyatçı da Alevilerin kıyamının sebebini Emevilerin dünyevi ve dini olmayan sultasını noktalamak ve İslam peygamberi (sav)’in hanedanını tek haklı hanedan olarak iktidara taşımak ve hilafeti Alevilere vermek şeklinde ifade ediyor (6) .

5 – Lembton Veholt :
Bu şarkiyatçıya göre Emevi iktidarından memnun olmamak , Suriye’ye imparatorluk merkezi olarak özenmek , Emevi iktidarına yönelik isyanların sebepleriydi ve Hz . İmam Hüseyin (sa) Kufe halkının daveti üzerine ve Yezid ile biat etmemek için kıyam etti . Bu şarkiyatçı Alevilerin kıyam etme sebebini İslam peygamberi (sav) hanedanından birini iktidara taşımak şeklinde ifade ediyor (7) . Bu şarkiyatçının yanlışları ve kasıtlı yaklaşımını Şam iktidarına ve Muaviye’ye özenmek gibi ifadeleri kullanmasından anlamak mümkün .

6 – Kurt Frişler :
Alman Frişler Hz . İmam Hüseyin (sa)’nın kıyamının sebebini , İslam dinini kurtarmak ve zulüm ve fesat ile mücadele etmek ve fıskı fücur ehli olan Yezid Bin Muaviye ile biat etmemek şeklinde ifade ediyor ve yine Yezid Bin Muaviye’nin zulüm ve dayatmaları ve şer’i sorulara doğru dürüst cevap verememesi ve imamlarına ulaşamamak yüzünden Kufe halkının davetini bu kıyamın sebebi olarak belirtiyor (8) . Ve yine Hz . İmam Hüseyin (sa)’nin temsilcisi ve elçisi Müslim Bin Akil de yaptığı konuşmasında katledilmesinin sebebini hakikat yolu şeklinde ifade ediyor (9) . Ve Abbas Bin Ali ( Hz . Abulfazl (sa) ) Şimr Bin Zilcuşen’in emannamesine verdiği karşılıkta kardeşini savunacağını kaydediyor (10) .

7 – Yuliyos Velhozen :
Bu şarkiyatçı da Hz . İmam Hüseyin (sa) kıyamının sebebini , Hz . İmam Hasan (sa)’nın iktidardan çekilmesiyle babasının vefakar yandaşlarının arzularının yok olduğunu gören Kufe halkı ve Hz . İmam Ali (sa)’nın şiaları Hz . İmam Hüseyin (sa)’a yönelmeleri şeklinde ifade ediyor .
Öte yandan Ubeydullah Bin Ziyad , Ömer Bin Saad’a Hz . İmam Hüseyin (sa)’nın Yezid ile biat etmesi ve kendini Yezid iktidarına teslim etmesi gerektiğini , aksi takdirde kendisine yönelik şiddete baş vurulacağını yazmış . Ancak Hz . İmam Hüseyin (sa)’nın sahabesi onu yalnız bırakmadılar (11) .

8 – Arnold Tween Bi :
Bu şarkiyatçı da Hz . İmam Ali (sa)’nın Muaviye’nin siyasi riyakarlıklarına karşı koyamadığını ve bu yüzden kendisi ve oğlu Hz . İmam Hüseyin (sa)’nın mazlum bir şekilde şehid olduklarını , Emevi karşıtı inkılapçıların çoğunun Hz . İmam Ali (sa)’nın ve haleflerinin hayranları olduğunu , ancak çoğunun da başarılı olamadıklarını , nitekim Hz . İmam Ali (sa)’nın da bir kaç kez başarısızlığa uğradığını belirtiyor (12) .

9 – Gold Ziher :
Bu şarkiyatçı Hz . İmam Hüseyin (sa)’nın şehadetinin İslam dinini güvenceye aldığını ve İslam dini ile birlikte doğan şia mezhebini İslam dininin temel göstergesi olarak tarihte belirgin hale getirdiğini ifade ediyor (13) .

10 – Klifordamond Basors :
Bu şarkiyatçı ise Emevileri fani dünyayı seven kirli halifeler olarak görmenin yanı sıra Hz . İmam Ali (sa)’nın hanidanının hilafet için daha çok hakkı bulunduğunu ve bu hakkaniyetin de İslam peygamberi Hz . Muhammed (sav)’in açık bir şekilde Hz . İmam Ali (sa)’yı kendi halefi olarak seçmesinden kaynaklandığını ve Hz . İmam Hasan (sa)’nın Muaviye’nin hilesiyle hilafet hakkından vazgeçtiğini ve yine Hz . İmam Ali (sa)’nın soyundan gelenlerin toplumu ve İslam ümmetini yönetmek için daha yetkin olduğunu ve onları izleyen şiaları da onları hilafet ve imamet için daha layık gördüğünü ifade ediyor (14) .

11 – Ren Ferari :
Bu şarkiyatçı hicri kameri 122 yılında vuku bulan Zeyd Bin Ali kıyamının Emevilerin Irak’taki hükümdarları Yusuf Bin Ömer Sakafi’nin zulümleri ve baskıları yüzünden gerçekleştiğini ve yine hicri kameri 125 yılında da Yahya Bin Zeyd’in Horasan yöresinde kıyam ettiğini ifade ediyor . Gerçi bu baba oğul ikilisinin ölümü Emevilerin zaferini yansıtıyordu , ama yine de bir ölçüde Abbasilerin amaçlarına hizmet ettiği kesindir (15) .

12 – İram Lapidos :
Bu şarkiyatçı şöyle diyor : şialar hilafeti ele geçirme arzusu içindeydi . Hz . İmam Hüseyin Bin Ali Medine kentinden Kufe kentine giderek orada taraftarlarının liderliğini ele geçirmeyi hedefledi , ancak ortadan kaldırıldı . Hz . İmam Hüseyin (sa)’nın Emeviler tarafından katledilmesi Müslümanlar arasında tefrikaya neden oldu . Hz . Ali (sa) şia mezhebinin kurucusu ve Hz . İmam Hüseyin (sa) bu yolda şehid oldu (16) . Şialar hilafetin Hz . Ali (sa) ailesinin hakkı olduğunu iddia ediyor ve Hz . İmam Ali (sa)’nın evlatlarının gerçekleşmemiş iktidar arzularını hayal ediyordu (17) .

13 – Sir Saykes :
İngiliz şarkiyatçı Sir Saykes bizzat bir generaldi ve sözü geçen şarkiyatçılar arasında Alevilere karşı olumsuz bir bakış açısına sahipti .
Bu şarkiyatçı da İran tarihi adlı eserinin birinci cildinde Hz . İmam Hüseyin (sa)’nın Kufe halkının daveti üzerine bu kente doğru yola çıktığı hakkında yanlışlıkla şöyle yazıyor : o dönemde hanedanın reisi olan Hüseyin Bin Ali çokça yaptığı irdelemelerinde bu konuda hataya düştü ve Kufe halkının özür nitelikli sözlerini gerçek zannetti . Ancak eğer bu konunun etrafında detaylı olarak düşünecek olursak , hiç bir zaman o hazretin hanedan haklarını talep etmesi için serzeniş edemeyiz .
Bu şarkiyatçının bilgisizliği veya kasıtlı yaklaşımına gelince , Hz . İmam Hüseyin (sa)’nın kıyam gerekçesini büyük bir ailenin reisi olması ve yine kardeşi Hz . İmam Hasan (sa)’dan geriye kalan çok sayıda eş ve çocuğunu göstermesidir (18) .
Öte yandan Saykes tarihi gerçekler ve belgelerin aksine Hz. İmam Hüseyin (sa)’nın Müslim Bin Akil’in şehadet haberini duyunca ızdırap ve dehşete kapıldığını ve geri dönmek istediğini ifade etmekte , ancak kat ettiği mesafeyi düşününce vazgeçtiğini ve bir yandan da yakınları ve mahremlerinin de Müslim’in kanının hesabını sorduklarını belirtmektedir (19) .
Saykes ayrıca Zeyd Bin Ali hakkında da şöyle yazıyor : her halükarda Irak halkı eski gelenekleri ve adetleri gereği hicri kameri 122 yılında Zeyd Bin Ali ile yaptıkları anlaşmaya sadık kalmadılar ve kendisini isyan başladıktan sonra yalnız bıraktılar . Sarkes bu olayın Abbasilerin güçlenmesine ve Emevilerin yok olmasına katkı sağladığını ifade ediyor (20) .

Sonuç :
Sonuç olarak söyleyeceğimiz şu ki şarkiyatçıların eserlerini merak edenler bu konuda çok dikkatli olmaları ve hangi şarkiyatçının hangi amaç ve bakış açısına göre tarihi telif yaptığını ve onların Aleviler hakkında ne denli bilgili oldukları konularını göz önünde bulundurarak yargı yapmaları gerektir .
Şimdi sözü geçen eserlere bakıldığında , bu şarkiyatçıların çoğunluğu Alevilerin Emevilere karşı kıyam gerekçelerini hilafeti İslam peygamberi (sav) hanedanını iade etmek ve şiaları haklarını talep etmek ve Emevilerin zulüm ve fesadına karşı mücadeleye davet etmek şeklinde ifade ediyor , gerçi davet edenlerin çoğu onları yalnız bırakmış ve Emevilerce şehid edilmiş deniliyor , lakin Alevilerin kıyamlarının esas amacı ve gerçek felsefesine değinilmiyor ve amellerinin ilahi ve manevi boyutu göz ardı ediliyor .
Bunun dışında Saykes gibi bazı garezli şarkiyatçılar da ya kasıtlı olarak , ya da Alevilerin kıyamlarının gerçek nedenlerini ve Emeviler dönemindeki rollerini bilmeksizin yargıda bulunmuş ve bu yolda hataya düşmüştür .

Kaynaklar :
1 – Şpuler Bertold , ilk asırlarda İran tarihi , çeviren Cevad Falaturi , Tahran , bilimsel ve kültürel yayınları , 1377 , 5 . baskı .
2 – Basors Edmond , yeni İslami hanedanlar , çeviren Feridun Bedrei , Tahran , İslam ve İran yeniden tanıma merkezi , 1381 .
3 – Brokelman Karl , İslami milletler ve devletler tarihi , çeviren Hadi Cezayiri , Tahran , bilimsel ve kültürel yayınları , 1383 , 2 . baskı .
4 – Petroşfski İ . P . , İran’da İslam , çeviren Kerim Keşaverz , Tahran , Payam yayınları , 1354 , 4 . baskı .
5 – Tween Arnold , medeniyet tarihi , çeviren Yakup Ajend , Tahran , Mevla yayınları , 1362 .
6 – Saykes Sir Persi , İran tarihi , çeviren Seyyid Muhammed Fahr Daği , Tahran , Kitap dünyası yayınları , 1377 , 6 . baskı .
7 – Ferari Ren , İslamiyet’ten Selçuklulara kadar İran tarihi , çeviren Hasan Enuşe , Tahran , Emir Kebir yayınları , 1363 .
8 – Frişler Kurt , imam Hüseyin ve İran , çeviren Zebihullah Mansuri , Tahran , 1371 .
9 – Gold Ziher Vernas , İran’da İslam , çeviren Mahmud Rıza İftiharzade , Tahran , 1371 .
10 – Gayp Hamilton , İslam , tarihi bir araştırma , çeviren Menuçehr Emiri , Tahran , bilimsel ve kültürel yayınları , 1367 .
11 – Lapidos İram , İslami toplumlar tarihi , çeviren Ali Bahtiyari zade , Tahran , Ettelaat yayınları , 1381 .
12 – Lembton Veholt , İslam tarihi , çeviren Ahmed Aram , Tahran, Emir Kebir yayınları , 1381 , 4 . baskı .
13 – Vel Hozen Yuliyus , asr-i saadet döneminin siyasi tarihi , çeviren Mahmud Rıza İftiharzade , Kum , İslami maarif yayınları , 1375.

Alt yazılar:
1 – Hüseyn Tabatabai , şarkiyatçıların eserlerinin analizi , sayfa 31.
2 – Brokelman , İslami milletler ve devletler tarihi , sayfa 80
3 – Aynı eser , sayfa 100 .
4 – Gayp , islamiyetin tarihi araştırması , sayfa 139 .
5 – Petroşfski , İslam ve İran , sayfa 55 .
6 – Şpuler , İran tarihi , sayfa 159 .
7 – Veholt Lembton , İslam tarihi , sayfa 130 ve 131 .
8 – Kurt Frişler , imam Hüseyin ve İran , sayfa 12 ve 14 .
9 – Aynı eser , sayfa 113 .
10 – Aynı eser , sayfa 197 .
11 – Vel Hozen , Asr-i saadet döneminin siyasi tarihi , sayfa 151 .
12 – Tween Bi , medeniyet tarihi , sayfa 451 .
13 - Gold Ziher Vernas , İran’da İslam , sayfa 97 .
14 – Nek , Edmond , İslami hanedanlar , sayfa 26 ila 45 .
15 – Ren Ferari , İslamiyet’ten Selçuklulara kadar İran tarihi , sayfa 438 .
16 – İran Lapidos , İslami toplumların tarihi , sayfa 106 .
17 – Aynı eser , sayfa 113 .
18 – Saykes’in bir başka hatası da şöyle ki sayfa 750’de şöyle yazıyor : Kufe halkı hazreti canlı olarak tutuklama hayali ile ta baştan kendisine itirazda bulunmadılar ve kalmasını istediler . Ancak kanının son damlasına kadar direndiğini anlayınca , ona saldırdılar . Oysa bir çok tarih yazarının yazdığına göre İbni Ziyad’ın belirlediği ödül , kafalarını kesmekti ve kabileler kestikleri kafalar kadar ödül alacaktı ve bu yüzden birbiriyle yarışıyordu . Kimi tarih yazarı da onların , İslam peygamberi (sav)’in torununun kanı veballeri olmasını istemediğini veya toplu halde öldürüp kanı sadece bir kişinin boynuna düşmemesini istediğini belirtiyor .
19 – Aynı eser , sayfa 750 .
20 – Saykes Sir Persi , İran tarihi , sayfa 771 .
Kimi şarkiyatçılar da tüm sosyal ve siyasi gerekçeleri hiçe saymak suretiyle veya sözde bilimsel yaklaşımlar sayesinde bu hanedanın yaptıklarını aklamaya çalışmıştır .
Fakat bazı şarkiyatçılar da insaf çemberinden dışarı çıkmamış ve sadece ilim ve bilim uğruna ve tarihi kültüre hizmet babından hareket etmiş ve tarihi gerçekleri olduğu gibi aktarmıştır .
Şarkiyatçıların eserlerini okurken ihtiyatlı olmak gerekir ve onların tarihi kitapları hangi amaç ve bakış açısına göre yazdıklarını bilmek gerekir .

ALINTIDIR.