Her sabah her sabah çıkar bakarsın Bilemiyorum ne derdin var yar senin Dertli sinem aşk oduna yakarsın Bilemiyorum ne derdin var yar senin Karac´oğlan der ki olduğu yerde Ciğer biryan olur gördüğü yerde Sabah güneşinin doğduğu yerde Bilemiyorum ne derdin var yar senin Araştırıcılar tarafından varlığı kabul edilen ancak yaşadığı yüzyıl hakkında anlaşmazlıklar bulunan Yozgatlı Karacaoğlan XVI. yüzyılda yaşamış bir Bektaşi Şairi olarak gösterildiği gibi 105 XIX. Yüzyılında yaşamış ümmi bir aşık106 ve medrese tahsilli görmüş bir şair 107 olarak da gösterilmektedir. Yozgatlı Karacaoğlan´ın yaşadığı yüzyıl ve sosyal statüsü hakkındaki rivayetlerin bu derece çeşitlenmesi öncelikle Yozgatlı Karacaoğlan´ın varlığının araştırılmaya muhtaç olduğunu göstermektedir. Hangi yüzyılda olursa olsun Yozgat´ta Karacaoğlan adında bir aşık/şair gerçekten yaşamış mıdır? Yaşamışsa yaşadığı yüzyıl mensubu olduğu sosyal çevre ve köyü/ kasabası neresidir? Sırasıyla bu iki soruya Karacaoğlan hakkında yapılan araştırmaları ve şiirleri göz önüne alarak cevap arayalım: Cumhuriyet döneminde Karacaoğlan hakkında yapılan araştırmaların çoğunda XVII. Yüzyılda Çukurova´da yaşayan Karacaoğlan´dan başka Karacaoğlanların da var olduğu dile getirilmiş. Bu çevrede âNizipli Karacaoğlanâ108 âRumelili Karacaoğlanâ109 âYozgatlı Karacaoğlanâ110⦠gibi şairlerin varlığı üzerinde fikirler ortaya konmuş. Belgeler gösterilmiştir. İşte bu çerçevede Yozgatlı Karacaoğlan´ın hakkında ileri sürülen görüşler şu noktalarda toplanmaktadır. Yukarıda adı geçen makalesinde en az dört Karacaoğlan´ın yaşamış olduğu görüşünü dile getiren Prof. Dr. İlhan Başgöz âKaraca´oğlan111 adlı eserinde âbir Karac´oğlan dan ziyade Karac´oğlan geleneğinden Karac´oğlan şiir okulundan bahsetmenin daha doğru olduğuâ kanaatini taşıdığı belirtmektir. 112 Yayınlandığı bu eserinden sonra Karacaoğlan üzerine yaptığı araştırmaları sürdüren Başgöz yapılan araştırmalarla XVI. yüzyılda yaşadığı bildirilen Bektaşi tarikatına mensup Karacaoğlan´ın113 Yozgatlı olduğu hükmüne varmaktadır. 114 Bu Karacaoğlan Rumeli´deki savaşlara katılan bir yeniçeri şairidir. Yılmaz Göksoy´un tespit ettiği rivayetlerden115 yola çıkan Başgöz´e göre Karacaoğlan, Yozgat´ın Mamure (Aydıncık) köyünden olup, pazarlarda pekmez satarak geçimini temin etmektedir. Pazarlarda pekmez satarak geçimini temine çalışan bu köyü daha sonra Zileli Salih Hoca medresesinden tahsili görmekte, bulunan ardından saz şairleri geleneğine uygun bir şekilde rüya görüp bade içmekte çalıp türkü söylemektir. Ardından Yavuz Sultan Selim´in ordusunda İran seferine katılmakta, 1514 yılındaki bu seferde gösterdiği yararlılıklardan dolayı terfi etmekte, bunun ardından ordudan ayrılarak Yozgat´a dönmektedir. Yozgat´ta sevdiği kız alamayınca yeniden orduya katılarak Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapılan Avrupa seferlerinde bulunmaktadır.116 Yozgatlı Karacaoğlan´a yakıştırılan bu uzun maceralı ve destani hayatın izaha muhtaç bir çok yeri bulunmaktadır. Pazarda pekmez satan bir köylünün daha sonra Zile´de medrese tahsili görmesi, medrese tahsilinden sonra bede içip, aşık olması, Yavuz´un ordusuyla İran´a Kanuni´nin ordusuyla Avrupa içlerine gitmesi, devşirme çocuklarından kurulan Yeniçeri ordusundan Kolağası Yardımcılığı rütbesine kadar yükselmesi, gerçek bir hayatın izlerini taşımaktan çok, musannifi bilinmeyen bir halk hikayesinin konusuna daha uygun düşmektedir.117 Yozgatlı Karacaoğlan´ın XIX. yüzyılda yaşadığını dile getiren ilk yazılar M. Şakir Ülkütaşır tarafından kaleme alınmıştır. Ahali Gazetesi 118 ve Yeni Türk Mecmuası´nda 119 yayınlanan yazılarında Ülkütaşır, âYozgatlı Karacaoğlan, Yozgat´ın Zeyneddin (Doğanlı) köyünde doğmuş ve o havalide tanınmış bir halk şairidir. 1260 h. tarihlerinde yani Osmanoğullarından Abdülmecid zamanında yaşamıştır. Ümmi olup deyişleri de fıtri istidadının mahsulüdür.â görüşlerine herhangi bir kaynak göstermeden yer vermekte ve Yozgatlı Karacaoğlan´a ait olarak gösterdiği beş koşmayı yayınlamaktadır. Yozgatlı Karacaoğlan´ın XIX. yüzyılda yaşadığını savunan bir diğer araştırıcı ise tesbit ettiği rivayetlerde Prof. Dr. İlhan Başgöz´ün şairimizin XVI. yüzyılda yaşadığı görüşünü savunmasına kaynaklık eden Yılmaz Göksoy´dur. Erciyes dergisinden yayınlanan üç makalesinde 120 başta M. Şakir Ülkütaşır´ın yazıları olmak üzere, Yozgat civarında dolaşan rivayetleri değerlendirerek ve Yozgatlı Karacaoğlan´ın olduğu kabul edilen şiirleri inceleyerek sonuca ulaşmaktadır: Yılmaz Göksoy, A. Gani Telli Hoca adlı kaynak kişinin Karacaoğlan´ın mezarının Gevrek ile Doğanlı köyleri arasındaki yığılı taşların arasında olduğunu söylediğini bildirmektedir 121 ki bu rivayet Ülkütaşır´ın Yozgatlı Karacaoğlan´ın Zeyneddin (doğanlı) köyünden olduğuna dair verdiği bilgiye de uymaktadır. 122 Yılmaz Göksoy´un tesbit edilen bir başka rivayet ise, Yozgatlı Karacaoğlan´ın Gevrek köyüne uğradığı, bir kıza aşık olduğu, kızı alamayınca da üzüntüsünden öldüğü şeklindedir. 123 Yine Göksoy tarafından tesbit edilen bir başka rivayetin Yozgatlı Karacaoğlan´ın Mamureli (Aydıncık) olduğuna işaret ettiğini ve bu rivayetin Prof. Dr. İlhan Başgöz tarafından onun XVI. Yüzyılda yaşadığının delili olarak gösterildiğini daha önce ifade etmiştik. 124 Bu rivayetlere ilaveten Göksoy, Karacaoğlan´ın şiirlerinde geçen yer isimleri ile Yozgat´taki yer isimleri arasında bağlantı kurmakta ve meşhur, Karacaoğlan ile Karacakız 125 hikayesinin de Yozgatlı Karacaoğlan´a ait olduğunu ileri sürmektedir. Göksoy´un bu konudaki görüşleri şu noktalarda toplanmaktadır: Karacaoğlan´ın âMamalı´dan ben bir Rıdvan oğluyumâ mısraı bazı araştırıcılarca 126 XVII. Yüzyılda yaşayan Karacaoğlan´ın Mamalı aşiretinden olduğu şeklinde yorumlanmaktadır. Halbuki Dulkadirlilerin bir kolu olan Mamalı aşiretinin Bozok civarında yerleşmiş Türkmen oymaklarından olduğu açıktır. 127 Ayrıca; âUğran Pazarcık´a Salmanbaba´yaâ mısranın da Yozgatlı Karacaoğlan'a ait olmasının muhtemel olduğunu belirten Göksoy mamalı aşiretinin yerleştiği çorum un sungurlu ilçesine bağlı salman köyünün varlığına dikkat çekmektedir.Karacaoğlan ın; âTonuz ovasına her gelen çökerâ mısraını değerlendiren Göksoy Yozgat yaylalarının eski adı Tonuz olan Şarkışla ya kadar uzandığını belirterek yine Şarkışla nın Topaç köyü yakınlarındaki Kızılırmak´ın geçitlerinden birisinin Karacaoğlan adını taşımasına dikkat çekerek Yozgatlı Karacaoğlan´ın bu çevrede çalıp-söylediği kanaatine varmaktadır. Yine Karacaoğlan´ın; Bozok kazasında Üsyünova da 128 Yavrunun menendi güzel var m´olaâ mısralarının Yozgatlı Karacaoğlan´ın varlığının delillerinde biri olduğunu bildirmektedir. Göksoy, Karacaoğlan ile Karakız´ın mezarının olduğu bu köye Karakız adını bu sebeple vermiş olduğu görüşlerini ortaya koymaktadır.129 Makalelerinde daha sonra Karacaoğlan´ın şiirlerinde geçen mahalli kelimeler ve yer isimleri sadece Yozgat´ta kullanılan mahalli kelimeler olduğunu belirterek şiirlerde geçen Emir, Eymirli, Sincan gibi yer isimlerinin de Yozgat´ta bulunduğuna dikkat çekmektedir.130 Birbirinden farklı ve dağınık bu rivayetleri değerlendiren Göksoy biri XVI. yüzyılda diğeri XIX. yüzyılda yaşamış iki Yozgatlı Karacaoğlan´ın bulunabileceği ihtimali üzerinde duruyor.131 Görüldüğü üzere bu rivayet şu veya yüzyılda bir Yozgatlı Karacaoğlan´ın yaşadığına hükmetmemize yetecek bilgi ve belgeleri beraberinde getirmemektedir. XVI.yüzyılda bir Yozgatlı Karacaoğlan´ın yaşamış olacağı ise büsbütün imkansız gibi görünmektedir. XVI. büyük ölçüde göçebe hayatı yaşanan, mamur bir beldeden yoksun olan132 Bozok'ta XVI.yüzyılında yaşamış hiçbir şair günümüze gelmezken hakkında anlatılanlarda gerçekten çok hikaye unsurları bulunan Yozgatlı Karacaoğlan´ın günümüze gelmesi oldukça zordu. Kaldı ki Yılmaz Göksoy´un derlediği hikayeden 133 başka elimiz de bilgi bulunmadığı halde XVI. yüzyılda yaşamış Yozgatlı Karacaoğlan dan bahsetmek mümkün değildir. Bununla birlikte eğer Yozgat´ta Karacaoğlan´ın adına bir şair yaşamışsa bunun XIX. yüzyılında yaşamış olması kuvvetle muhtemeldir. Yozgat XIX. yüzyılda Çapanoğulları´nın imar hareketleriyle Orta Anadolu´nun gelişmiş bayındır şehirlerinden biri haline gelirken açılan onlarca medresede tahsil görenlerin bir çoğü güçlü birer şair olacak bu yüzyılında tertip edilen cönk ve mecmualarda yerlerini almışlardır. Nitekim yaklaşık yüz yıl önce tertip edildiği anlaşılan Yozgat´ın Fakıbeyli köyünden İbrahim tarafından Yozgat İl Müzesi´ne bağışlanan bir cönkte XIX. yüz yılında yaşayan Yozgatlı şairlerle birlikte Karacaoğlan´ın da beş şiiri bulunmaktadır 134 yine bu dönemde yetişen Hüzni ve Zari´nin cönklerinde Karacaoğlan şiirleri bulunmaktadır. 135 Şiileri sözlü gelenekte yaşayan hayatı hakkındaki rivayetler halk arasında dolaşan Karacaoğlan´ın günümüze yakın bir tarihte yaşamış olmasını daha çok ihtimal için buluyoruz. Bütün bu rivayetler ve şiirlerden hareketle meşhur Karacaoğlan´dan faklı olarak Yozgat´ta bir Karacaoğlan dan faklı olarak Yozgat´ta bir Karacaoğlan´ın yaşadığını kabul edersek, bu şairin meşhur Karacaoğlan´ın etkisi altında bu mahlası aldığını veya halkın Karacaoğlan´ı taklit etmesinden dolayı kendisine karaca oğlan adını yakıştırdığını ve zamanla bu mahlasla çerçevesinde tanındığını düşünebiliriz. Yozgatlı Karacaoğlan´a mal edilen şiirlerin çoğunda meşhur Karacaoğlan´ın tavrını, edasını görmekteyiz. Bu şiirler gerçekten Çukurovalı Karacaoğlan´a aittir yada Yozgatlı karaca oğlan, Karacaoğlan etki sinede şiir söyleyen bir şairimizdir. Karacaoğlan´ın Anadolu´da yüzyıllardır eksilmeyen şöhreti ve şiirlerinin bir çok şair tarafından taklit edildiği göz önüne alınırsa her iki ihtimalin de tabii olduğu anlaşılır. Yozgatlı Karacaoğlan´a mal edilen şiirlerle, Yozgatlı diğer şairlerin şiirleri arasında bir takım konu, söyleyiş ve en önemlisi âayakâ benzerlikleri bulunmaktadır. Bu noktalardan hareketle Yozgatlı Karacaoğlan hakkında bir sonuca varılamaz ise de Karacaoğlan´ın ve şiirlerinin yukarıda değerlendirilen belgelerin ışığında Yozgat´a ve Yozgatlı şairlere uzak olmadığı rahatlıkla dile getirilebilir. Sonuç olarak biz, buraya kadar değerlendirdiğimiz bilgi ve belgelerin ışığında Çukurovalı Karacaoğlan´ın etkisi altında şiir yazan XIX. Yüzyılda yaşamış bir Yozgatlı Karacaoğlan´ın varlığını aksi ispat olunana kadar kabul ediyor ve Yozgatlı Karacaoğlan´a mal edilen şiirleri de bu çerçevede değerlendiriyoruz. 1 Her Sabah Her Sabah Çıkar Bakarsın Bilemiyorum Ne Derdin Var Yar Senin Dertli Sinem Aşk Oduna Yakarsın Bilemiyorum Ne Derdin Var Yar Senin Bahar Gelmeyince Güller Açılmaz136 Yarsız Yaylalara137 Konup Göçülmez Uykudan Mı Kalktın Gözün Açılmaz Bilemiyorum Ne Dersin Var Yar Senin Yaz Gelince Kuru Otlar Sulanır Cahil Olanların Gönlü Bulanır Yıl Başında İki Bayram Dolanır138 Bilemiyorum Ne Derdin Var Yar Senin Bahar Gelmeyince Güllerin Bitmez Şakıyıp Dalında Bülbüller Ötmez Her Sabah Ellerin Koynundan Gitmez Bilemiyorum Ne Derdin Var Yar Senin Karac´oğlan Der Ki Olduğu Yerde Ciğer Biryan Olur Gördüğü140 Yerde Sabah Güneşinin Doğduğu Yerde Bilemiyorum Ne Derdin Var Yar Senin141 2 Kömür Gözlüm Ben Bu Yerden Gidersem Gülen Oynan Yaran İle Eş İle Aralıktan Kem Haberin Duyarsam Delem Bu Sineme Kara Taş İle Hey Ağalar Ben Bir Hata İşledim Gamı Koydum Kasavete Başladım Elma Deyi Al Yanağı Dişledim İncitmişim Dökülesi Diş İle Ememedim Leblerinden Barımı143 Deremedim Has Hasbahçemden Narımı144 Kim Ağlatmışım Benim Nazlı Yarim Kan Doldurmuş Gözlerine Yaş İle Karac´oğlan Ben Sevdadan Doyamam145 Ak Gerdanda Çifte Benler Sayamam Can Tatlıdır Cana Kıyamam Meğer Ağu Yediler Aş İle146 3 Ateşim Yanmadan Tütünüm Tüter Havaya Bulutun Ağdığını Gibi Yarin Bahçesinde Gülleri Biter Ayın On Dördünde Doğduğu Gibi O Yar Yine Bize Name Yollanmış Arif Olan Sözlerinden Anlamış Al Yanaklar Domur Domur Terlemiş Rahmetin Güllere Yağdayı Gibi Karaca Oğlan Aydur Başların Tacı Ayrılık Şerbeti Zehirden Acı Kıvrım Kıvrım Olmuş Zülfünün Ucu Mor Menevşe Boynun Eğdiği Gibi147 105 Prof. Dr. İlhan Başgöz. â Yozgatlı Karaca´oğlanâ Cumhuriyet Gaz. 30 Ağustos 1990. 106 M. Şakir Ülkütaşır âSon Asır Şairlerden Yozgatlı Karacaoğlanâ, Yeni Türk 4.48 (Aralık 1936) s. 708-710. M. Şakir Ülkütaşır âYozgatlı Karacaoğlanâ Ahali Gaz.(Samsun) 29 Ekim 1985.s 16 107 Yılmaz Göksoy, âYozgatlı Karacaoğlanâ, Erciyes 8,95 (Temmuz 1985), s. 16. 108 Ali Rıza Yalgın. âCenupda Türkmen Oymaklarıâ İstanbul 1930. 109 Prof. Dr. Şükrü Elçin âHalk Edebiyatı Araştırmaları Iâ Ankara 1988. s. 110 Diğer Karacaoğlan´larla ilgili olarak yukarıdaki kaynaklara ve Prof. Dr. İlhan Başgöz âKaç Karaca Oğlan Varâ Yeni Ufuklar sayı: 12,1955; M. Fuat Köprülü âTürk Saz Şairleriâ, Ankara 1962 s. 317-322; S. Nüzhet Ergun, âKaraca Oğlan Hayatı ve Şiirleriâ, Dokuzuncu baskı, İstanbul 1945 bakılabilir. 111 Prof. Dr. İlhan Başgöz, âKarac´oğlanâ, İstanbul 1984. 112 Prof. Dr. İlhan Başgöz a.g.e, s.11. 113 Prof. Dr. Şükrü Elçin, Halk Edebiyatı Araştırmaları Iâ s.13-30 114 Prof. Dr. İlhan Başgöz, Yozgatlı Karaca´oğlan 115 Yılmaz Göksoy, âYozgatlı Karacaoğlanâ, s.16-17. 116 Prof. Dr. İlhan Başgöz, âYozgatlı Karaca´oğlanâ. 117 Bu rivayetler için bkz. Yılmaz Göksoy, âYozgatlı Karacaoğlanâ, s.16-17. 118 M. Şakir Ülkütaşır, âYozgatlı Karacaoğlanâ, Ahali Gaz., 29 Ekim 1933 119 M. Şakir Ülkütaşır, âSon Asır Şairlerinden Yozgatlı Karacaoğlanâ, Yen Türk Mec. 4, 48 (Aralık 1936), s. 708-710 120 Yılmaz Göksoy, âYozgatlı Karacaoğlanâ, Erciyes 5,59 (Kasım 1982), s. 23-24; âYozgatlı Karacaoğlanâ, Erciyes 8,95 (Temmuz 1985), s. 16-17; âYozgatlı Karacaoğlanâ, Erciyes 10,112 (Nisan 1987), s. 21. 121 Yılmaz Göksoy, âYozgatlı Karacaoğlanâ, Erciyes 5, 59 (Kasım 1982). 122 M. Şakir Ülkütaşır, âYozgatlı Karacaoğlanâ, Ahali Gaz. 29 Ekim 1933. 123 Yılmaz Göksoy, âYozgatlı Karacaoğlanâ, Erciyes 5, 59 (Kasım 1982) 124 Prof. Dr. İlhan Başgöz, âYozgatlı Karacaoğlanâ, Cumhuriyet Gaz. 30 Ağustos 1990 125 I.Refet Işıtman, âKaracaoğlanâ, Ülkü 1.3 (Nisan 1933) 126 A.Saim Emirmahmudoğlu, âKaracaoğlan´ın Yaşadığı Yüzyılâ, TFA 17,334 (Mayıs 1977), s. 1985-7986. 127 Yılmaz Göksoy, âYozgatlı Karacaoğlanâ, Erciyes 5.59 (Kasım 1982),s.23 128 Üsyünova Hüseyinova Çorum´un Alaca ilçesinin eski adı. 129 Yılmaz Göksoy, âYozgatlı Karacaoğlanâ, Erciyes10,112(Nisan 1987), s.21 130 Yılmaz Göksoy, âYozgatlı Karacaoğlanâ, Erciyes10,112(Nisan 1987), s.21 131 Y. Göksoy Yozgatlı Karacaoglan Erciyes 8,95 (Temmuz 1985), s.17. 132 Yunus Koç âXVI yüzyılda bir Osmanlı sancağının iskan ve nüfus yapısıâ Ankara 1989 133 Y. Göksoy âYozgatlı Karacaoğlanâ Erciyes 8,95 (Temmuz 1985). Göksoy bu yazısında hikayeyi Y. Ziya Sakin´den derlediğini onun ise 1961 yılında Akdağmadeni ilçesinin Alibar köyünden Süleyman Dede´den öğrendiğini bildirmektedir. 134 Y.Göksöy âYozgatlı Karacaoğlanâ Erciyes 5,59 (Kasım 1982) .s.24 135 Mahmut Işıtman, âKaracaoğlan´ın yayınlanmamış dört şiiriâ 136 M. Işıtman , âBahar gelmeyince güller seçilmezâ. 137 M. Şakir Ülkütaşır , âYavrusuz yaylayaâ¦â 138 M. Işıtman , âYıl başında iki bayram kutlanırâ. 139 M. Şakir Ülkütaşır´da bu dörtlük yoktur. 140 M. Işıtman´da âCiğer biryan olur durduğu yerâ şeklindedir. 141 M. Şakir ülkütaşır, âYozgatlı Karacaoğlanâ, Ahali Gaz. 29 Ekim 1933; Mahmut Işıtman, âKaraca Oğlan´ın Yayınlanmamış dört şiirâ, TFA 12,251 (Haziran 1970), 5645. (Işıtman bu şiiri Hüzni´ nin cöngünden aldığını belirtmektedir.) 142 M. Şakir Ülkütaşır, âDelen bu sinemi kara taş ileâ. 143 M. Şakir Ülkütaşır, âEmedim leblerin barınıâ. 144. M. Şakir Ülkütaşır. âVeremedim has bahçemdem narımıâ. 145 M. Şakir Ülkütaşır. âKaracaoğlan bu sevdaya doyamamâ. 146 M. Şakir Ülkütaşır. âYozgatlı Karacaoğlanâ; Mahmut Işıtmanâ âKaraca Oğlan´ın Yayınlanmamış dört şiirâ, 5645. (Işıtman yayınladığı bu şiirde Hüzni´nin cöngünden alınmıştır.) 147 M. Şakir Ülkütaşır. âYozgatlı Karacaoğlanâ Ahali Gaz. 29 Ekim 1933. Yozgat´ın tanınmış türküleri arasında bulunan bu şiir Yozgatlı ses sanatkarı Hafız Süleyman tarafından Cumhuriyetin ilk yıllarında plağa okunmuştur. (Yılmaz Göksoy. âYozgatlı Karacaoğlanâ, Erciyes 10, 112 (Nisan 1987) .s.21 alıntı http://www.turkuler.com
