İnanç ve İbadet Hayatı Bakımından Alevi-Sünni Karşılaştırması Süleyman Uludağ Prof. Dr. Uludağ Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi. Alevilerle Sünniler arasında bir karşılaştırma yapıldığında önce dikkat edilecek husus şudur: Bütün dünya Sünnilerini birleştiren Allah´a, ahiret gününe, namaz, oruç, zekat ve haccın farz olduğuna ortak noktalar ve birleştirici bağlar olduğu halde; Aleviler arasında böyle ortak noktalar (usûl ve fürû) yoktur. Bu bakımdan bölgelere, etnik kökenlere göre Alevi zümreleri arasında büyük farklar bulunmaktadır. Hatta komşu iki Alevi köy arasında dahi inanç ve ibadet bakımından fark vardır. Alevilerin yazılı bir dini kaynaklarının bulunmaması, inanç ve ibadetlerinin söz ve rivayetlere dayanması da mukayese yapmayı güçleştirmektedir. Kısaca Sünnilere çok yakın olan Alevi cemaatlarından tutun da Sünnilikle hiçbir temel ortak noktası bulunmayan, Sünnilikten çok, başka dinlere yakın bulunan pek çok Alevi cemaatı bulunmamaktadır. Bu bakımdan Alevileri, sırf teorik açıdan üç ana gruba ayırmak mümkündür: I. Sünniler gibi iman ve ibadet esaslarına inanmakla beraber, Hz. Ali, Ehl-i Beyt, On İki İmam ve Kerbela gibi hususlara ağırlık veren, köylerinde cami ve imam bulundurmakla beraber Dede de bulunan ve Cem ayini yapılan Aleviler. Bunlar daha çok Caferiler´e benzerler. Sünniler gibi Kabeleri, kıbleleri ve mezhepleri vardır. Mezhepleri Caferilik, kıbleleri Mekke´deki Kabe´dir. Bunlar Kabesiz, kıblesiz ve mezhepsiz değillerdir. Anadolu´da özellikle şehirde veya şehirlere yakın köylerde oturan Alevilerin önemli bir bölümü böyledir. Çorum´da Milönü mahallesinde Ehl-i Beyt Camii çevresinde örgütlenen aleviler böyledir. II. Ali-İlahiler ve Ali-Allahi (müelliha) denilen ve Hz. Ali´nin Allah olduğuna inanan Aleviler. Bunlarda ne Sünnilerdeki inanç esaslarına ne de ibadet ha-yatına rastlanır. Bunlar gusül, abdest bilmezler. âNamazımız kılınmış, orucumuz tutulmuşâ derler. Kendilerine göre Ramazan ayı dışında daha çok perhize benzeyen bir oruç tutarlar. Melek, peygamber, kutsal kitap, ahiret inancı da son derece yüzeysel ve simgeseldir. Ahiret, kıyamet, mahşer, cennet, cehennem ye-rine tenasühe (ruh göçüne) inanırlar. Allah, Muhammed, Ali, Kur´an, Al-i Beyt, On İki İmam, Kerbela hususlarından sık sık söz ederler ama bunlara verdikleri anlamın Sünnilerin bunlara verdikleri anlam ile hiçbir benzerliği yoktur. Benzerlik sadece isimdedir, içerik çok farklıdır. Bu anlamdaki Aleviliğin hem Sünnilik hem de İslam dışı olduğu tartışılmaz olmakla beraber kendileri Müslüman olduklarını ısrarla ifade ederler. İslam´dan başka bir dine mensup olduklarını asla iddia etmezler. âMüslüman değilsinizâ sözüne tepki gösterir, üzülürler. Bunlarla Sünniler arasındaki en önemli ortak nokta Müslüman olduklarını söylemeleridir. Bu da son derece önemlidir. Onların bu konudaki ikrara ve beyanlarına değer verilmelidir. Bu zümre daha çok şehirlerden uzak, ücra yerlerde yaşar, bazıları da uzun zaman göçebe hayatı yaşamışlardır. Bilgisizlikleri ortadan kalktıkça birinci gruptaki Alevilere yaklaşmaları olası görülen bu zümre, şehirleşme olayı neticesinde epey değişime uğramıştır. Bu sürecin devam etmesi beklenebilir. III. Bu gruptaki Alevilerin bir kısmı bi-rinci gruba, bir kısmı da ikinci gruba yakındır. Üçüncü bir kısmı da ikisi arasında bir yerdedir. İkinci gruba yakın olanlarında ve ortada bulunanlarında Hz. Ali´yi Hz. Muhammed´den daha üstün görme, hatta onu Tanrılaştırma, tenasühe inanma, Cem ayiniyle yetinip namaz, oruç ve hac gibi ibadetlere yanaşmama gibi hususlara rastlanır. Bunlar çoğu zaman Aleviliği âMuhammed Ali yoluâ diye tanımlar, inanç ve ibadet hayatları için Kur´an´dan deliller bulmaya çalışır. Hz. Muhammed, Hz. Ali, Ehl-i Beyt, On İki İmam ve Kerbela olayını, hatta Muaviye-Yezit meselesini tarihteki gerçekliğinden uzaklaştırıp, kendilerine göre yorumlarlar. Bunların bu tür yorumları genellikle Batıniye mezhebinin yorumlarına benzer. Ayetlere hiç olmayacak anlamlar yükler, buna da âKur´an´ın içsel (Batıni) yorumuâ adını verirler. Fakat Kur´an´ı kursal kitap olarak kabul, Müslüman olduklarını beyan ederler. Dedelik kurumu ve Cem ayini bunların dini hayatının merkezini oluşturur. Yukarıda verilen bilgilere göre Alevilerin İslam ve Ehl-i Sünnet karşısındaki yerleri neresidir sorusunu burada sormak lazımdır. Aleviler birkaç gruba ayırdıktan sonra bunların tümünü bir yerde görmek mümkün değildir. Birinci grup ile üçüncü gurubun bunlara yakın olanları bir bakıma Şiilere benzerler. Bunlarla Sünniler arasında bazı esaslı görüş ayrılıkları bulunmakla birlikte ortak noktalar daha çoktur. En önemli ortak nokta camiye karşı olmamaları, köylerinde cami bulunması, ezan okunması, seyrek de olsa namaz kılmaları, ayrıca Cem ayinini namazın, Cem evini caminin bir alternatifi olarak görmemeleridir. Şu halde İslam´ın temel şiarı (simgesi) olan namaz ve cami bunlarda mevcut olduğundan bunlar ehl-i kıbledir. Kabeleri de vardır. Sünnilerle birlikte aynı kıbleye yönelmektedirler. Bunlar Mutezile, Caferiye ve Zeydiye gibi Müslümanlardır. Hatta eğer kendilerini Sünni sayarlarsa bunlara Sünni demekte mümkündür. Ama Sünni saymazlarsa bunlara Alevi Müslüman demek gerekir; Zeydi Müslüman gibi. Diğer Alevilere gelince, Müellihe´nin, yani âAli Allah´tırâ diyenlerin, İslam´a göre bir heterodoks, hatta bir heretik zümre oldukları muhakkaktır. Bunların İslam dışında görülmeleri tabiidir. Bizzat Alevi yazar ve aydınların bir bölümü bile bu gerçeği görmüş ve seslendirmeye başla-mıştır. Bunlar Aleviliğin kaynağı olarak Zerdüşt, Mani, Mazdek gibi dinleri ve Şamanlığı görmektedirler. Mesela Alevi yazar Reha Çamuroğlu Aleviliğin heterodoks bir İslam olduğunu söyler. Diğer bir Alevi yazar Cemşid Berder Aleviliği Zerdüşt dininin bir uzantısı olarak görür. Başka bir Alevi yazar Nejat Birdoğan da Aleviliğin İslam dışı bir hareket olduğunu savunur. Alevi yazar Lütfi Kaleli de bu görüştedir. Türk Aleviler Aleviliğin kökünü eski Türk inançları ve Şamanlıkta görürken, Kürt Aleviler Aleviliğin kökünün Zerdüşt dini olduğunu ileri sürerler. Yine Alevi yazarlardan İsmail Kaygusuz Aleviliği maddenin dini diye nitelerken, diğer bir Alevi yazar Rıza Yörükoğlu Aleviliğin Marksist ve Komünist unsurlar içerdiğini iddia eder. Aleviliği bir âhayat tarzıâ, bir âkültürâ olarak görenler de bu hareketin İslam ile olan bağının zayıf olduğunu belirtmektedirler. Buna karşı İzzettin Doğan, Muharrem Naci Orhan, Mehmet Yaman ve Ali Haydar Cilasun gibi Alevi Dedeler Aleviliği âİslam´ın Türklere özgü yorumuâ, âMuhammed Ali yoluâ şeklinde tanımlamaktadırlar. 1960´lı yıllara kadar Alevi Dedelerinin kendilerini tanımlamaları yegane geçerli tanımlamalardı ve bunlar ısrarla Aleviliğin İslam´ın içinde bir hareket olduğunu söyleyegelmişlerdir. 1960´lı yıllarda ve izleyen senelerde Alevilik Sosyalist, Solcu, Marksist ve hatta bazen ateist bir hareket olarak tanımlandı. Bu dönemdeki Alevi aydınlar ve yazarlar Aleviliği böyle tanımlamışlardı. Hala bu tür tanımlamalarda ısrar eden Alevi aydın ve yazarlar vardır. Şehirleşme sürecinden önce Alevilerin önder tanıdıkları, sözünü dinledikleri kişiler sadece Dedelerdi. Şehirleşme sürecine gi-rildikten sonra Alevi aydınlar ve yazarlar diye bir zümre daha ortaya çıktı. Aleviler bunlara da kulak vermeye ve sözlerini dinlemeye başladılar. Hatta okur-yazar olan kültürlü Aleviler, bunların sözlerini daha doğru ve inandırıcı buldu. Bu ise Dedelerin etkisini azalttı ve Dedelere olan güveni de bir ölçüde sarstı. Şehirleşme sürecine girilmesi Alevilerdeki âsoy gütmeâ, âDedelerin ocakzade olmalarıâ gibi anlayışlarını zayıflattı. Zira şehirde aşiret, kabile ve soy anlayışı yürümez. Şehrin çeşitli yerlerinde dağınık olarak yaşayan Alevilerin türdeş bir toplum olarak yaşamaları zordur. Alevilere âköy Bektaşilerâ, Bektaşilere âşehir Alevileriâ denilmesi eğer doğru ise kentlileşen Alevilerin Bektaşileşecekleri, köy Alevilerinden farklı bir hal alacakları söylenebilir. Alevilik ya bir dindir ya bir mezheptir veyahut da bir tarikattır. Bunun dışında bir şey olmaları din ve onun şekilleri açısından imkansızdır. Aleviler çoğunlukla Aleviliğin bir tarikat veya mezhep veya İslam´ın dışında ve ondan ayrı bir şey olduğunu kabul etmezler. Geleneksel alevi inancına göre Alevilik, İslam´ın ta kendisidir. Aleviliği değişik şekillerde tanımlayanların bu tanımlamaları otuz-kırk seneyi geçmez. Bu duruma göre İslam ile Alevilik arasındaki uçurum ne kadar derin olursa olsun, dini açıdan Alevileri nitelerken onların beyanlarını esas almaktan başka yapılacak bir şey yoktur. Yani Aleviler ne olduklarını söylüyorlar ise odurlar. Aleviliğin tarihi, kültürü ve kaynakları araştırılmaya değer bir konu olma özelliğini korumakla beraber Alevilik bir sır, bir muamma değildir. Çeşitli Alevi zümrelerinin inanç ve ibadetleri birbirinden çok farklı olmakla beraber, bunlar bellidir, dini hayatları bilinmektedir. Bazı ayinlerin belli bir safhasının gizli yapılması, bu ayinlere alevi olmayanların alınmaması, Alevilerin bazı hallerde kendilerin yabancılara açmamaları, onları esrarengiz, ne oldukları bilinmeyen, gizli bir cemaat haline getirmez. Alevilik basit ve sade ama Alevi toplumlarına değişen bir çok inanç ve davranış biçimlerinden oluşan din içerikli sosyal bir olgudur. Uzun yıllar değişmeden XX. Yüzyıla kadar gelmiş, bu yüzyılın ikinci yarısında bir değişme sürecine girmiştir. Bu değişimin nerede karar kılacağını şimdiden kestirmek oldukça güçtür. makalenin orjinal metni :http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=367
ilk olarak makamı neolursa olsun bu metinleri yazan düşüncesiz insan bir yerde benim karşıma çıkmasın 1) benim kıblem insandır 2) adı ne olursaolsun beinm inancımda camii ye yer yoktur 3)benim sünnilik denen mezhepten dünyalr kadar farkım var 4)şehirde yaşayanlar yozlaşmış asimile edilip camilere gitmeye başlamışlarsa beni bağlamaz 4) ığrıdır da yaşayan azeri uyruklu caferi vatandaşlar aleviliği kabul etmezler benim çok arkadaşım var 1) burda yazanlar tam olarak benim inancımı yanısıtıyor ancak benim Hz. aliyi tanrısallaştırmak gibi bir derdim yok 2) alınmış abdestimi aldırırlarsa kılınmış namazımı kıldırırlarsa bende bu yayladan şaha gierm (pir sultan abdal) 3) ehlibeytkısmında çok haklı biz sizler gibi yüzeysel sevmiyoruz kalpten hissederek seviyoruz 4) eğer müslümanlık senin gibi okuyupta cahil kalıp bilip bilmeden konuşmaksa ben müslüman değilim 5) binlerce yıl daha geçse kimseye yaklaşmaya niyetimiz yok şii lik farklı birşey alevilik farklı birşey 6) vallahi bu adamı prof. yapan zihniyetin otoritesinde yaşıyoruz sanamıdüştü aleviliği araştırmak kimlere sormuş acaba kimler anlatmış bunları
6) vallahi bu adamı prof. yapan zihniyetin otoritesinde yaşıyoruz sanamıdüştü aleviliği araştırmak kimlere sormuş acaba kimler anlatmış bunları ne güzel demişsin işte bu cahil,yobaz mahluku prof. yapıp bu yazıyı yazdıran zihniyet te aynı kardeşim. ama bi ata sözü vardır bilirsin (it ürür kervan yürür) ...!
Prof. Dr. Uludağ Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi. eger iyi birprof olsaydı . ilk yapıcagı sey aleviligin kelime anlamından yola çıkarak yapıcag arastırma sonucu acıklama olucaktı ..... böyle damdan düşercesine açıklamalarıyla olmazdı . daha sonra yapıcagı sey tarihini arastırmak olurdu .... bence sizin yaptıgınız seyinde prof luk la alakası yok. siz ne kadar prof sanız bizde o kadar müslümanız ... böyle yapsaydı inanıyorum ki çok şeyler bulucaktı kimseyide zerduslukla veya ataistlikelede suclamamıs olucaktı . yani bir ısık tutup adınlatıcaktı kendinide insanlıgıda ... böylece sadece abdest alıp namaz kılmaklada müslüman olunmuycagınıda kanıtlamıs olurdu .sadece diycegim tek bir söz var yüreginden insan sevgisi eksik olmasın ...
her önüne geleni boş okuyup senelerce hiç insanlıktan nasip almamış yobaz kör insanları prof.dr yapıp üniversiteye sokarlarsa böle yazılar yazması gayet dogal
Açıkcası okudum güldüm geçtim. Bildiğim tek şey bizi karalamak insanların sayısının çok olduğu .Aleviliği ne olursa olsun karalamak adına kendi yorumlarıyla yazıp konuşmaları .Bu adamın yazdıkları çok umrumda değil yazı yazmak için yazan çok adam var insan olmadıktan sonra. BENİ BANA SOR KİTAPLARA DEĞİL ALEVİYİM ÖZÜMLE SÖZÜMLE ALİ'YİM BEN EN İYİ KİTAP İNSANDIR OKUMASINI BİLENE
dünyanın her ülkesinde kendi sınıfsal potansiyeli içinde düşünce ve idoloji bakımından mutlalaka farklılıklar var ve bu farklılıkları yansıtan yazarlar profosörler de var aslanda her yazılalan kitaba yada söylenen her söze mutlaka bir şekilde karşı eleştiri sununmuştur . şimdi öncelikle kişinin düşünce tarzı önemli yani inanış bakımından nasıl bir felsefe tarzı var onu bilmek gerek aslında şuna şöyle demek gerek yada şöle bir örnek vermek gerek biliyorsunuz hani türkiyede çeçitli anketler yapılıyo ve yapılan anketler sonucu bir şeyler üzerine yorum yapılıyo şimdi burda bu insanın yapmış oldugu şey aslında budur bir kaç kişiyle yada insanların namzını yoklayarak bu tür bir kanaat getirdiği açıklık kazanıyo aslında yazarın bu araştırması hiç öle olagan dışı bir olay degil ve hatta onun için gayet doğru bir tarz diyebilim niye çünkü her insan neye inanıyorsa yada nasıl bir düşünceye sahipse savundugu güşünce ilel hareket ederek ona göre bilgi toplar vada yazar..bugun sadece türkiyede degil avrupanın dört yanın da yükselen ve kendini kanıtlayan emin adımlarla yürüyen bir alevilik var ve aslında onların korktukları yada karaladıkları şey bu ülkenin karanlıklar ülkesi olmasına izin vermeyen aydın demokrat kafalar.. paylaşmanın eşitligin kardeşligin oldugu her yerde alevilik var işte bu düşüncenin tüm insanlıkta kendisini göstermesinden çekinenler alevilerin içinde bir ayrımcı kimlik daha oldugunu savunup kendilerince bir şeyleri başarmaya çalışıyorlar.. böyle bir yapıya sahip olan ilahiyat mezunu bir insan kendince bir takım şeyler ortaya atıp onu savunu yo işte aslında hani alevilik din derslerinde okutulmalı diyoruz ya işte buyur burdan yak hesabı işte aleviligi insanlara ögreteceklerde bu kafadak..... alevilik hakkında bilgi sahibi olmayanlar aleviligi nasıl topluma aktaracaklar bilmem artık...
